0
Ege’nin eşsiz mirası: Körüklü Söke Çizmesi - Yaprak Hüsnüoğlu

Ege’nin eşsiz mirası: Körüklü Söke Çizmesi - Yaprak Hüsnüoğlu

A+ A-

Körüklü Söke çizmesi, Ege Bölgesi’nde, özellikle de Aydın ve çevresinde geleneksel olarak kullanılan, sağlam yapısıyla bilinen bir çizme türüdür. Adını Aydın’ın Söke ilçesinden alır. Yörük kültürü ile özdeşleşmiş bu çizmeler, sadece bir çizme değil aynı zamanda bir statü ve ustalık göstergesidir. Resmi coğrafi işaretle koruma altına alınan bu çizmelere gelin yakından bakalım.

İsmi neden Körüklü Söke Çizmesi?

            -   “Körüklü”: Çizmenin bilek ve üst kısmında bulunan kat kat körüklerden gelir. Bu körükler, çizmenin esneklik kazanmasını, hareket kabiliyetinin artmasını ve daha rahat giyilip çıkarılmasını sağlar. Aynı zamanda çizmeye özgün bir estetik kazandırır.

            -  “Söke”: Çizmenin üretildiği ve meşhur olduğu yer olan Aydın’ın Söke ilçesinden gelir. Söke, dericilik ve ayakkabı yapımı konusunda köklü bir geçmişe sahip bir bölgedir. Yıllardır burada üretilen çizmeler, kalitesi ve dayanıklılığı ile tanınmıştır.

Bu yüzden Körüklü Söke Çizmesi, hem tasarımında yer alan körüklerden hem de üretildiği coğrafyadan ismini almıştır.

 

Özellikleri:

            •          Malzeme: Genellikle hakiki deriden yapılır. Kaliteli olması için iyi işlenmiş kösele ve manda derisi kullanılır.

            •          Körük Detayı: Zaman içinde körüklü çizmeler Karışık Körük, Düz Körük, Baklava Körük  adıyla çeşilenmiştir. 1950 lerden sonra Baklava Körük yaygınlaşmıştır. Çizmenin bilek ve üst kısmında kat kat körük bulunur. Bu körükler, çizmenin daha esnek olmasını ve hareket kabiliyetini artırmasını sağlar.

            •          Su Geçirmezlik: Dağlık ve kırsal alanlarda kullanıldığı için tabanı su geçirmez olacak şekilde tasarlanır.

            •          Kullanım Alanı: Çoğunlukla çiftçiler, çobanlar ve zorlu arazilerde çalışanlar tarafından tercih edilir. Ancak folklor kıyafetlerinin bir parçası olarak da kullanılır

  •                 Çizmenin tabanı, diğer geleneksel çizmelerde olduğu gibi kenarlardan  dikiş ile değil çapraz ahşap çivilerle tutturulmuştur. Bunun nedeni de, çamur ve sürtünmeye karşı ahşabın daha dayanıklı olmasıdır.

 

  • Çizme ile yürürken gıcırdaması önemlidir. Bu, çizmeyi giyenin  çevreye hava atmasına imkan verir.

            •          Renk: Genellikle siyah veya koyu kahverengi olur.

 

Tarihçesi ve Kültürel Önemi:

Körüklü Söke çizmeleri, Osmanlı döneminden bu yana özellikle Ege ve Akdeniz kırsalında yaygın olarak kullanılmıştır. Yörük kültüründe önemli bir yer tutar. Eskiden statü göstergesi olarak görülürdü ve kaliteli bir çizme, sahip olan kişinin varlıklı olduğunu gösterirdi. Günümüzde de geleneksel kıyafetlerle veya koleksiyonluk olarak ilgi görmektedir.

Geçmişte bataklık olan Söke ovası Cumhuriyet devrinde sular kontrol altına alınıp verimli ziraat yapılır hale gelince Söke’li çiftçiler de yaygın olarak bu çizmeyi kullanır olmuşlardır. Bunun en büyük nedeni, yukarıda yazdığım kullanım kolaylığı, ve tarlada bacakları dikenli otlardan ve yılandan korumasıdır.

Körüklü Söke Çizmesi, özellikle Ege Bölgesi’nde efeler, zeybekler ve halk kahramanları ile özdeşleşmiştir. Merak edip araştırdığımda tarih boyunca bu çizmeyi giymiş ve bilinen bazı isimler şu şekilde karşıma çıktı:

 

1. Yörük Ali Efe (1895-1951)

            •          Kurtuluş Savaşı’nda büyük kahramanlıklar göstermiş ünlü bir efe olan Yörük Ali Efe, geleneksel zeybek kıyafetinin bir parçası olarak Körüklü Söke Çizmesi’ni giymiştir.

            •          Onun ve diğer efelerin giydiği çizmeler, cesaretin ve özgürlüğün bir sembolü olarak görülmüştür.

 

2. Demirci Mehmet Efe (1869-1961)

            •          Ege Bölgesi’nin en bilinen efelerinden biri olan Demirci Mehmet Efe, Kurtuluş Savaşı’nda Yunan işgaline karşı mücadele etmiş ve her zaman geleneksel efe kıyafetleri içinde Körüklü Söke Çizmesi giymiştir.

 

3. Çakıcı Mehmet Efe (1872-1911)

            •          Halk hikâyelerine ve türkülere konu olmuş, halkın gözünde bir kahraman olarak anılan Ödemiş’li, Çakıcı Mehmet Efe de bu çizmeyi giyen isimlerdendir. Çakıcı’nın hayat hikayesini Yaşar Kemal romanlaştırmıştır.

 

4. Mustafa Kemal Atatürk

            •          Atatürk, Kurtuluş Savaşı döneminde ve özellikle Ege gezilerinde efe kıyafetleri giymiştir. 1930’lu yıllarda Aydın ziyaretinde, Körüklü Söke Çizmesi ile efe kıyafeti içinde fotoğraflanmıştır. Atatürk’e, Sağır Usta çizme yapmıştır. Bu çizmede alttan iki körük, geri kalan kısmı düz, şekli ile Atatürk’e has bir çizme yapılmıştır.

 

5. Günümüzde Halk Oyunları Sanatçıları ve Koleksiyonerler

            •          Günümüzde halk oyunları ekiplerinde yer alan sanatçılar ve geleneksel zeybek kıyafetlerini giyen kişiler, Körüklü Söke Çizmesi’ni yaşatmaya devam etmektedir.

            •          Ayrıca bazı ünlü isimler, koleksiyon amaçlı olarak veya özel etkinliklerde bu çizmeyi giymektedir

Günümüz:

Teknolojinin gelişmesiyle fabrikasyon üretim artsa da, el yapımı çizmeler hâlâ büyük ilgi görmektedir. Günümüzde özellikle Söke, Aydın ve İzmir’deki geleneksel kundura ustaları tarafından üretilmeye devam edilmektedir. Her ne kadar zamana yenik düşen bir miras olsa da çizmenin coğrafi işareti alarak tescillenmesi çırak bulmakta zorlanan ve mesleklerinin kendileriyle kaybolmasından endişe eden Söke'deki körüklü çizme ustalarını mutlu etti.

Ömür boyu kullanılabilecek bir miras

Körüklü Söke Çizmesi, sadece bir ayakkabı değil, Ege’nin kültürel ve tarihi bir simgesidir. El işçiliği, dayanıklılığı ve estetik yapısıyla zamana meydan okuyan bir gelenektir. Bugün hâlâ geleneksel giyimde, halk oyunlarında ve kırsal hayatta kendine sağlam bir yer edinmeye devam etmektedir.

Söke’nin tarihine geçmiş, ünlü çizme ustalarından ‘Sağır Usta’ lakaplı, Hüseyin Rıfat Oral ve Bomba Hasan’ı anmadan geçemeyiz.

Günümüzde bu çizmeleri en çok satın alanlar kültürel mirasa ilgi duyanlar ve modacılar. Eğer almayı düşünürseniz, el işçiliğiyle üretilen kaliteli bir çift bulmak için Söke ve çevresindeki usta kunduracıları araştırmanızı öneririm.

Söke'de sayıları bir elin parmağını geçemeyen ustalardan en öne çıkanı Söke’li, 91 yaşındaki Zeki Avcıoğlu. Kendisinden daha genç, amcasının oğlu Mustafa Avcıoğlu ile tamamen geleneksel şeklinde, el emeği ile üretime devam etmektedir. Henüz 7 yaşında iken başladığı baba mesleğine çırak bulamamaktan endişe eden Zeki Usta, ‘Tescil’in ardından siparişlerinde artış olduğunu dile getirir. Avcıoğlu, "Marka Tescili’nden sonra siparişlerimizin biraz daha arttığını gördük. Türkiye'nin her yerinden telefonlar gelmeye başladı. Tek istediğimiz oydu. Çizmenin ölmemesini istiyorum. Eğer çırak yetiştirebilirsek o zaman her şey çok daha güzel olacak. Biz zaten bir gün ölüp gideceğiz ama en azından çizmelerimiz ölmesin. Bütün mesele budur. Söke körüklü çizmesi, sadece körüklü çizme değil, 'Körüklü Söke çizmesi." ifadelerini kullandı.’

Gelecek:

Eğer el işçiliğine, kültürel mirasa ve geleneksel ustalığa ilgi artar ise, Körüklü Söke Çizmesinin yeniden popüler olması mümkün. Bunun için

  • Halkımızın, özellikle yeni neslin, geleneksel  kültürümüzü de yaşatıp, özümsemesi
  • Yerel üreticilerin desteklenmesi
  • Kültürel etkinlikler ..vb teşvik edilmesi gerekiyor.

Sonuç:

Körüklü Söke Çizmesi, Ege’nin kültürel mirasını ve el işçiliğinin ustalığını yansıtan eşsiz bir eser. Geçmişte efelerden çobanlara, çiftçilerden halk oyunları ekiplerine kadar geniş bir kullanım alanı bulan bu çizme, günümüzde daha çok koleksiyoncular ve geleneksel kıyafet meraklıları tarafından tercih ediliyor. Ancak usta sayısının azalması ve fabrikasyon üretimin yaygınlaşması nedeniyle eski popülerliğini kaybetmiş durumda.

Bu makaleyi yazarken yarı Aydın’lı olarak sadece bir çizmenin değil, eşsiz bir kültürün, bir yaşam tarzının izlerini sürdüğümü fark ettim. Körüklü Söke Çizmesi hakkında araştırma yaparken hem çok şey öğrendim hem de büyük bir keyif aldım. Geleneksel el işçiliğinin ve devamının ne kadar kıymetli olduğunu bir kez daha anladım.

Belki bir gün bu çizmeler yeniden hak ettiği değeri görür ve daha fazla insan bu kültürel mirası sahiplenir. Çünkü Körüklü Söke Çizmesi, sadece bir ayakkabı değil, Ege’nin ruhunu ve tarihini taşıyan bir semboldür.

 

 

Kaynakça

Murat Balkan / Körüklü Söke Çizmesi Sakarya Ünv.

aa.com.tr

www.cumhuriyet.com.tr
10-02-2025
Konuk Düşünce Yazarları

Konuk Düşünce Yazarları

info@medyacuvali.com

www.medyacuvali.com

Konuklardan Diğer Yazılar

Bu yazılar da ilginizi çekebilir

Golden Touch 02