0
Modernleşme ve Şerif Mardin - Zeynep Şen (Sosyolog)

Modernleşme ve Şerif Mardin - Zeynep Şen (Sosyolog)

A+ A-

Türk sosyolojisinin en önemli konularından biri olan Türkiye’nin modernleşme sürecini; fikirleri ile sosyoloji literatürüne katkı sağlamış olan sosyoloğumuz Şerif Mardin’in düşünceleri çerçevesinde ele almak istiyorum. Bu çerçevede 2.Mahmut dönemi, Tanzimat’ın ilanı, 1856 Islahat Fermanı, 2.Abdülhamit dönemi, 2.Meşrutiyet dönemi, Atatürk dönemi ve Atatürk’ün ölümünden sonraki batılılaşma başlıklarına da minik bir vurgu yapmış olacağım.

Bu süreci incelemeye aldığımızda modernleşme – modernizm kavramlarının şimdiye kadar birçok katmanlardan geçmiş olduğunu görüyoruz ve o katmanlara bakmadığımız zaman meselenin ne olduğunu anlamamız mümkün değildir. Modernleşme kavramı zaman içinde özellikle de sanayileşme ile ilişkilendirildiği süreçte çok başka anlamlar, şekiller alarak gelişmiştir. İlk olarak edebiyat ile ilişkilendirilen bir alan olmuştur. Esasta ise bir topluluğun kendi ürünlerini başkalarına bakmadan üretmesi, kendi değerlerini kimseye ihtiyaç duymadan ortaya koyması şeklinde bir noktaya gelmiştir. Tabi buraya gelinceye kadar çok zaman geçmiştir. Aslında modernleşme kavramı Osmanlı’da olan bir kavram değildir. Fakat gerilemiş, toprak kaybına uğramış, değişim-dönüşümle birlikte de gelişmeye ihtiyaç duymuş bir hale gelen Osmanlı toplumu; batılı toplumların bu modernleşme sürecinde geldiği son aşamadan esinlenme çabasına girmiş, o an içindeki dönem itibari ile toplumun da değerlerine, yapısına uygun şekilde bir batılılaşma hareketi rol model alınmaya başlanmıştır. Zaten medeniyetlerin tarihine baktığımızda da çağının, değişme ve gelişmelerine uyum sağlayabilen ya da bu doğrultuda olan toplumların daha hızlı değişme, gelişme süreci yaşamakta olduğunu görürüz.

 

Şerif Mardin’in bu konudaki düşüncelerine baktığımızda ise ‘Türk Modernleşmesi’nin ilk dönemlerini batılılaşma olarak ele alırken bu dönemi Namık Kemal, Ziya Paşa, Ali Suavi’nin de içinde bulunduğu ‘Genç (Yeni) Osmanlılar’ ve ‘Jön Türkler’ üzerinden açıklar. Aynı zamanda bu batılılaşmayı Osmanlı’da başlayıp Türkiye Cumhuriyeti’ne kadar yeni boyutlar kazanan, batının toplumsal ve fikirsel düzeyine ulaşılması için gereken hedef olarak anlatır. Fakat bunu söylerken batıyı her anlamda örnek almak isteyenlere hitaben söylemiştir. Tanzimat dönemini ele alırken bir yandan Tanzimatçıları eleştiren, Tanzimat reformlarını yeterli bulmayan bürokratik, demokratik ve mükemmeliyetçi çözümü öngören kesim olan Namık Kemal ve Ziya Paşa’nın fikirlerinden söz edilir. Burada batının amacını anlamayıp, kendi kültürünü yok sayıp, yüzeysel batılı olmak üzerinden bir eleştiri doğar. Islahat Fermanında ise din farkı gözetmeksizin ‘Osmanlıcılık’ fikri ile hareket etmeye yönelmişken Müslümanların aleyhine işleyen bir fermana dönüşür. Bu iki dönemde de batıya yalnızca yüzeysel olarak dönüldüğü görülüyor. Bunların yanı sıra 2.Abdülhamit’in batıcılığı; onların tekniğini, idari sistemini, eğitimlerini ve askeri teşkilatını alma şeklinde anladığına değinilir. Onun bir yandan Müslümanlığı güçlendirmeye çalışırken diğer yandan da okullarda bilgili bir nesil yetiştirmek amacında olduğu belirtilir. 2.meşrutiyet döneminde Mehmet Akif Ersoy önderliğinde kurulan İslamcılık fikrinin öne çıktığı görülür. Bu fikir ile batının özelliklerini, seçerek alma fikri belirir. Atatürk dönemine gelindiğinde ise Osmanlı – Türk kültürüne, yapısına uygun bir şekilde uyarlanarak örnek alınan batılı tarzlar; Atatürk öldükten sonra taklit eğiliminde devam etmiştir. Bunlara nazaran modernleşmenin yanında ve karşısında yer alan fikirlere-akımlara yer verildiği gibi Şerif Mardin’in de batılılaşma konusunda olumsuz olan süreçleri kendi yapımız içinde aramamız gerektiği düşüncesi modernleşmenin içinde bulunulan toplum arasında benimsenmesi ve o topluma uyarlanabilir düzeyde olması gerektiğini gösterir niteliktedir.

 

Kaynakça

KAYNAKÇA Mardin, Şerif, Türk Modernleşmesi (Makaleler 4), İletişim yayınları, İstanbul 2004 Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, 2003 Göle, Nilüfer, Modern Mahrem (Medeniyet ve Örtünme), Metis Yayınları, İstanbul Mayıs 2016 Gökalp, Ziya, Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak, Ötüken Yayınları, İstanbul Nisan 2015 Ülken, Hilmi Ziya, Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2014 GÖRSELLER https://unsplash.com/photos/wk833OrQLJE https://unsplash.com/photos/USk6epEO78U
18-08-2021
Konuk Düşünce Yazarları

Konuk Düşünce Yazarları

info@medyacuvali.com

www.medyacuvali.com

Konuklardan Diğer Yazılar

Bu yazılar da ilginizi çekebilir

hhz ballar