Heyelan - Elif Ülkü Arıcı (Fotoğraf )
A+
A-
Merhaba sevgili fotoğraf severler,
Magnum arşivinde iz sürerek tüm dünyayı birkaç tur dolaşmak mümkün. Kurucu üyelerin ön çalışmaları da dahil edildiğinde, 1920’lerden günümüze, en önemli tarihi olayların belgeleri…Bu derin deryada gezinirken tek pusulam ‘merak’ oldu. Sanırım George Roger’in Magnum’a kattığı enerjiyi, ilhamı anlayabilmek için, Black Star’ın öyküsünü ve Magnum üyeleri ile olan geçmişini fark etmek gerek.
George Roger[1], Robert Louis Stevenson’un ünlü romanı 'Define Adası' ndan esinlenerek hazırladığı plana 17 yaşında, bir yük gemisinde iş bularak başlar. Dünyayı dolaşmak için yollara düştüğü bu macera dokuz sene sonra Amerika’da son bulur. Roger’ın hayallerinde yazar/tarihçi Katherina Mayo’ya ulaşıp, Afrikalı yerli halka ait fotoğraf ve seyahat notlarını paylaşmak ve onun öncülüğünde Amerika’daki yerli halk üzerine bir süre çalıştıktan sonra, ünlü bir yazar olarak, memleketi İngiltere’ye geri dönmek vardı[2]. Ama maalesef 1929 yılı hayal kurmak için oldukça talihsiz bir dönemdi, New York’ta borsa çökmüş, ‘Kara Perşembe’ adıyla tarihe geçen kriz, domino etkisiyle kısa sürede Avrupa ve hatta kolonilere yayılarak dünya çapında büyük bir ekonomik yıkıma dönüşmüştü. Rodger, o günlerde, günlük yazmayı bir kenara bıraktığından, hayatının nasıl geçtiğini bilemiyoruz. Ama yaşanan büyük buhran, tüm dünyada bir anda yoksulluk, işsizlik ve yeni tehditleri beraberinde getirmişti.
George Roger[1], Robert Louis Stevenson’un ünlü romanı 'Define Adası' ndan esinlenerek hazırladığı plana 17 yaşında, bir yük gemisinde iş bularak başlar. Dünyayı dolaşmak için yollara düştüğü bu macera dokuz sene sonra Amerika’da son bulur. Roger’ın hayallerinde yazar/tarihçi Katherina Mayo’ya ulaşıp, Afrikalı yerli halka ait fotoğraf ve seyahat notlarını paylaşmak ve onun öncülüğünde Amerika’daki yerli halk üzerine bir süre çalıştıktan sonra, ünlü bir yazar olarak, memleketi İngiltere’ye geri dönmek vardı[2]. Ama maalesef 1929 yılı hayal kurmak için oldukça talihsiz bir dönemdi, New York’ta borsa çökmüş, ‘Kara Perşembe’ adıyla tarihe geçen kriz, domino etkisiyle kısa sürede Avrupa ve hatta kolonilere yayılarak dünya çapında büyük bir ekonomik yıkıma dönüşmüştü. Rodger, o günlerde, günlük yazmayı bir kenara bıraktığından, hayatının nasıl geçtiğini bilemiyoruz. Ama yaşanan büyük buhran, tüm dünyada bir anda yoksulluk, işsizlik ve yeni tehditleri beraberinde getirmişti.
Almanya ise tam bir dar boğazdaydı, I. Dünya Savaşı yenilgisi ve itilaf devletlerinin dayattığı yeniden yapılandırmaya yönelik mali yaptırımlara bir de büyük buhran eklenince, ülkede faşist liderlerin başa geçmesini kolaylaştıran eko-sistem oluşmuştu. Hitler, 1933 seçimleriyle, daha güçlü bir Almanya için göreve başladığında halkın desteğine ihtiyacı vardı. Ve alınan tedbir kararıyla, iki milyonluk okuyucu kitlesine sahip, dünya çapında tirajı en yüksek gazete olan Berliner Illustrierte Zeitung (BIZ) 1 Nisan 1934 itibarı ile Nazi Almanya’sının propaganda organına dönüşüverdi. Ne acıdır ki, BIZ’in manşetine artık günlük haberlerin yanı sıra üstün ırk ve ırk hijyeni konuları da oturmuştu.
Oysa BIZ'in kırk yıllık mazisinde temel kurgu, teknoloji ve insancıllığı, bilgelik ve espriyi harmanlamak üzerineydi... BIZ'i diğer gazetelerden ayıran en önemli özelliği, ilk fotoğraf içeren gazete olmasıdır. Eskiden beri kağıt ticareti ile uğraşan Musevi asıllı Ullstein ailesi, yayıncılık işine soyunduğunda, yeni baskı teknikleri, fotoğraf uygulamaları ve renklendirme konularında AR-GE çalışmaları yürütmüş ve rasterize baskı teknolojisini geliştirmişti. Devrim niteliğindeki bu buluş sayesinde, gazeteleri süsleyen tahta baskı, kara kalem çizimler yerlerini anı yakalayan fotoğraflara bırakmıştı.
Weimer Cumhuriyetinin ilk Cumhurbaşkanı Friedrich Ebert ve Savunma Bakanı Gustav Noske’nin 1919 yılına ait plaj görüntüleri BIZ’in kapak sayfasına yerleştiğinde, Berlin bürokratları her anın yakalanmasına isyan etmişti kesin ama 1934 sonrası yapılan savaş propagandalarının yanında bu manşet çok masum ve çocuksu idi (1A-1C-1E).
Weimer Cumhuriyetinin ilk Cumhurbaşkanı Friedrich Ebert ve Savunma Bakanı Gustav Noske’nin 1919 yılına ait plaj görüntüleri BIZ’in kapak sayfasına yerleştiğinde, Berlin bürokratları her anın yakalanmasına isyan etmişti kesin ama 1934 sonrası yapılan savaş propagandalarının yanında bu manşet çok masum ve çocuksu idi (1A-1C-1E).
Fotoğrafın başlı başına haber olması, yani foto-röportaj konusu ise, 1905-1933 yılları arasında BIZ’in baş redaktörlük görevini üstlenen vizyoner Kurt Korff’a aitti (1D). Hazırlanan fotoğraf serisi okuyucuyu yakalayan bir giriş fotoğrafı ile başlar, gelişmede olay akışını tamamlayan fotoğraflar bir kaç zirve fotoğrafla hareketlendirilir ve akılda kalan güçlü bir fotoğrafla sonlanırdı. Korff bir taraftan fotoğrafçılarına ilginç röportaj konuları vererek, halkın nabzını tutar, diğer yandan, özel anlaşmalarla fotoğrafçıların tüm fotoğraflarını satın alarak Ullstein Fotoğraf Arşivini genişletirdi.
Zaman içinde kağıt üretiminin ucuzlaması ve off-set baskının geliştirilmesi gazetenin maliyetini düşürmüş ve BIZ her kesimden okura ulaşabilir hale gelmişti. BIZ sayesinde, zaten güçlü bir yayınevi olan Ullstein'ın başarısı taçlanmış, yayınevi gazete, kitap, tiyatro, film ve reklam konusunda çalışan büyük bir şirkete dönüşmüştü. Ullstein grubu içerisinde Georg Haeckel, Erich Salamon ve Martin Munkácsi gibi dönemin en başarılı fotoğrafçılarının yanı sıra Stefan Zweig, Alfred Döblin, Klaus Mann, Kurt Tucholsky, Bert Brecht gibi ünlü yazarlar da yer almaktaydı. Tiyatrodan spor ve sponsorluk konusuna uzanan geniş bir yelpazede Berlin'e liberal, hümanist ve eğlenceli bir nefes getirmişlerdi. Ama bütün bu güzel gelişmeler, ne Korff’un 1933 yılında işten atılmasını ne de 1934’te Ullstein yayınevinin el değiştirmesini engelleyememişti.
Ullstein tüm alt yapısı ve yayıncılık haklarıyla Halkı Aydınlatma ve Propoganda Bakanı, P. Joseph Goebbel’e satıldığında, ödenen bedel şirketin sadece bir yıllık gelirinin dörtte birine denk düşmekteydi [6]. Ullstein markasıyla çalışmaya devam eden yayınevinin adı, 1937’de Deutsche Verlag olarak değiştirilecekti.
Ullstein tüm alt yapısı ve yayıncılık haklarıyla Halkı Aydınlatma ve Propoganda Bakanı, P. Joseph Goebbel’e satıldığında, ödenen bedel şirketin sadece bir yıllık gelirinin dörtte birine denk düşmekteydi [6]. Ullstein markasıyla çalışmaya devam eden yayınevinin adı, 1937’de Deutsche Verlag olarak değiştirilecekti.
Artan Nazi baskısıyla 1934'te Amerika’ya göç eden 132.000 kişilik Alman göçmen grubun içerisinde Ullstein ailesi mensupları ve yayınevinde çalışan bazı önemli isimler de bulunmaktaydı. Kurt Safranski (BIZ genel yayın yönetmeni), Kurt Kornfeld (Ullstein Yayınevi fotoğraf içeriği sorumlusu) ve Ernest Mayer (Mauritius Foto Ajansı’nın sahibi) hemen o sene NewYork'ta Black Star Fotoğraf Ajansı’nı kurdu[3]. Büyük bir şans eseri, eski baş redaktörleri Kurt Korff’ın, TIME Magazine ve FORTUNE dergilerinin sahibi Henry R. Luce (2B) ile olan işbirliğininden haberdar olmuşlardı. Luce’un medya grubunda danışmanlık yapan Korff foto-röportaj ağırlıklı yepyeni bir dergi konzepti üzerine çalışıyordu[4]. Rockefeller Center’da, Time Inc yayıncılığın kapısını ilk çalan Ernst Mayer oldu. Apar topar ayrıldığı Berlin’den yanında sadece bir bavul fotoğraf getirebilmişti ve tüm fotoğrafları o gün 5.000 USD’a sattı. Luce, ayrıca Black Star Ajansı’nın fotoğraflarının bir senelik ön satış hakkı için 5.000 USD ödemeyi kabul etmişti[3]. Yapılan anlaşma, ünlü foto-röportaj dergisi LIFE’n ilk baskısından tam 8 ay önceydi (2C).
23. Kasım 1936’da halkın beğenisine sunulan LIFE dergisinin manifestosu Luce tarafından şöyle ifade edilir: Hayatı, dünyayı, büyük olayları ve insanları görmek: makinalar, ordular, insan toplulukları, balta-girmemiş ormanlardan aydaki gölgelere kadar, her şeye tanık olmak. Uzak ve yakındaki, apaçık ortada olanı ve kale duvarların arkasında saklı gerçekleri görmek [5].
Konzept çok başarılı olmuş, LIFE kısa sürede 5 milyon’luk tiraja ulaşmıştı. Korff ise, göçmen olmanın getirdiği sınıf farkınından yorulmuş, redaktörlük sorumluluğunun sadece Amerikalılara verilmesini hazmedemeyerek, daha LIFE'ın ilk baskısı çıkmadan Luce'un yayın grubundan ayrılarak Hears yayınevine geçmişti. Onu bu fikrinden caydırma çabaları, 30. Ocak. 1938’de ölümüne kadar olumlu bir sonuç vermedi [4]. Ama Almanların 10 yıl önde götürdüğü, grafik, fotoğraf, foto-röportaj ve rasterize baskı tekniklerine yönelik çalışmaları Amerika’ya aktarılmış oldu.
Konzept çok başarılı olmuş, LIFE kısa sürede 5 milyon’luk tiraja ulaşmıştı. Korff ise, göçmen olmanın getirdiği sınıf farkınından yorulmuş, redaktörlük sorumluluğunun sadece Amerikalılara verilmesini hazmedemeyerek, daha LIFE'ın ilk baskısı çıkmadan Luce'un yayın grubundan ayrılarak Hears yayınevine geçmişti. Onu bu fikrinden caydırma çabaları, 30. Ocak. 1938’de ölümüne kadar olumlu bir sonuç vermedi [4]. Ama Almanların 10 yıl önde götürdüğü, grafik, fotoğraf, foto-röportaj ve rasterize baskı tekniklerine yönelik çalışmaları Amerika’ya aktarılmış oldu.
Öte yandan, Black Star çok hızlı bir şekilde, Avrupalı fotoğrafçılar / stok fotoğrafları, foto röportajlar ve dergiler arasında ara yüzeyi oluşturarak, Amerika’nın Avrupa’daki objektifi rolünü üstlenmişti. TIME ve LIFE dergilerin başarılı habercilik yapabilmelerinin arka planında, Black Star’ın dahil olduğu sosyal ağlarının getirdiği avantajlar yatmaktaydı. Diğer yandan, Henry R. Luce ile yapılan, birer yıllık sabit anlaşmalar olmasa, Black Star’ın başarısı çok kısa zamanda gölgelenebilirdi, çünkü göçmen fotoğrafçıların çoğunun Amerika’da yerleşik düzene geçebilmeleri için bu anlaşmalara ihtiyacı vardı.
Ancak şu da bir gerçekti ki, Black Star’da işe başlayan birçok başarılı Avrupalı göçmen fotoğrafçı (Fritz Goro, Andreas Feininger, Herbert Gehr, Walter Sanders, Fritz Henle, Werner Wolff…) kendilerini kanıtladıktan sonra, çok daha iyi şartlar altında, TIME veya LIFE dergilerinde anlaşmalı fotoğrafçı olarak çalışmayı tercih ediyordu. Benzer şekilde, George Rodger’da yazarlık hevesinden vazgeçerek, önce Black Star’da fotoğrafçılığa başlamış sonra da TIME Magazine geçmişti. Amerika'ya ulaşan diğer Magnum kurucu üyeleri de, aynı yöntemi benimseyeceklerdi...
Enerjiniz yüksek, ışığınız bol olsun,
Selamlarımla,
Elif Ülkü Arıcı
Kaynakça
1. HatjeCantz 2009 in ‘TagebuchaufzeichnungeneinesFotografenundAbenteurers.’ AndreaHolzherr, IsabelSiben Yayınevi, ISBN 9783775723848
2. CaroleNaggar in ‘ George Rodger: An Adventure in Photography, 1908-1995.
3. Smith; 'C. Zoe in ‘TheHistory of Black Star Picture Agency: "Life's"European Connection’ 1984, Paperpresented at the 67th, Annual Meeting of theAssociationforEducation in JournalismandMassCommunication, Gainesville; FL, August 5-8;1984.
4. David Oels, UteSchneiderin ‘Der ganzeVerlagisteinfacheineBonbonniere: Ullstein in der erstenHälftedes 20. Jahrhunderts, Walter de GruyterGmbH&Co, ISBN 3110389371, 9783110389371
5. OlafKunde in ‘GeschichtedesmodernenFotojournalismus: UrsprüngeundEntwicklung 1850 – 1990’.
6. http://www.polunbi.de/inst/ullstein.html
18-07-2020
Konuk Makaleler
info@medyacuvali.com
