Türk Boylarında Yılbaşı Geleneği - Pınar Kütük (Sosyolog)

Kadim kültürlerden bu yana her kültür kendi varlığını sürdürme eğilimindedir. Bu nedenle topluluklar/toplumlar kendileri için özel anlam taşıyan günlerde bir takım törenler ve etkinlikler düzenleyerek bu kültürel ögeleri diğer kuşaklara aktarırken aynı zamanda yeniden inşa ederler.  Bu kültürlerin yeniden inşası meselesi son dönemlerde her ne kadar çalıntı veya özenti kültürler sorunsalı olarak karşımıza çıksa da tarih boyunca her toplum ve her kültür birbirinden etkilenmiştir.

Kadim uygarlıklara baktığımız da tarıma dayalı sosyal hayatta doğal koşullara bağlı yaşayan topluluklar için takvim oluşturmak zorunlu bir ihtiyaç olarak karşılarına çıkmıştır. Bu bağlamda her topluluğun kendi sosyal gerçekliği içerisinde oluşturulmuş takvimleri ve yıldönümleri vardır. Türk boylarının yılbaşı günü ise 21 Mart tarihine denk gelmektedir.

Türk Kültüründe Yılbaşı

Genel olarak hayvancılıkla uğraşan göçebe Türk toplulukların da kış dönümü ile birlikte ılık mağaralara sığınmalar başlar, iş hayatı durur ve hareket alanları sınırlanır. Türk boylarının yaşayış biçimine göre karın kalkması baharın gelişi iş hayatının hareketlenmesi özgürlüğün müjdesi olarak karşılanır. Yeni yıl olarak kutlanan bu günde (21 Mart) kutlama boyunca şenlikler, seyirlik oyunlar, hediyeleşmeler, ilginç kostümler, ezgiler, halk dansları ve mani gibi pek çok somut veya soyut değer, sosyo-kültürel bir zenginlik olarak varlığını sürdürmektedir.  Çin kaynaklarına göre Hunlar ve Göktürkler yılbaşını kağanları, beyleri ile birlikte Atalar Mağarasında kurban kesip anma törenleri yaparak geçirirler. Türklerde "Atalar Mağarası" çok derin izler bırakmış tarihi hadiseler ile bağlıdır. Bu hadiseler de, yine, özgürlük ve bağımsızlık, yok olmaktan kurtulma, türeme ve çoğalma kavramlarıyla ilişkilidir. Türk toplumları, yakın zamanlara kadar bu günü farklı adlar altında kutlayarak, törenler düzenlenmekte, eğlenceler tertip etmektedir. Türk toplumlarında tespit edilen yılbaşı günü adları şöyle sıralanabilir: Yeni Kün, Yengi Kün, Yeni Yıl, Çağan, Nevruz/Navrız,  Ergenekon gibi.

Çam Ağacı-Noel Baba (Hayat Ağacı- Ayaz Ata)

Çam ağacının Türk mitolojisinde ölümsüzlük sembolü olması ve inanışa göre tüm insan ırkının türediği ağaç olması sebebiyle kutsal kabul edilir. Murad Adji’nin Türklerin ve Büyük Bozkırın Kadim Tarihi adlı eserinde ”Altay’da Çam ağacının her zaman esrar dolu bir güzelliğe sahip olduğu kabul edilmiştir” demiştir. Dört mevsim yeşil kalması ile Türkler de Hayat Ağacı olarak da bilinen Çam Ağacı yılbaşında iyi dileklerinin sembolü olan nesnelerle süslenir. Güneş ve Ay tanrısı olan Tanrı Ülgene şükranlar sunmak için onun sembolü olan Çam Ağacı etrafında toplanırlar.

Kışın en sert geçen günlerinde soğuktan çıkmış bir ruh olarak tanımlanan Ayaz Ata ise Türk kültüründe kışın soğukta ortaya çıkan ve kimsesizlere, açlara yardım eden bir figür olarak karşımıza çıkar. Türklerde yardımlaşma geleneğini Ayaz Ata figürü ile tekrar görebiliyoruz.

Halk bilimleri ve kültür tarihi incelemelerinde bu kutlama biçimlerinin Avrupa’ya Hunlar ile geçişi hususunda görüşler mevcuttur. Bu görüşler bizi kültür etkileşimlerine ve kültürlerin yeniden inşası hususundaki tartışmaya geri döndürür. Kültürlerin yeniden inşası süreci ise hakim kültürün ve toplumsal yapının özelliğine göre şekillenerek karşımıza çıkar.