Şu An Yaşadığımız Şeyi Genel Olarak Düşünelim: Salgın

Günümüz dünyasının en can alıcı döneminde olabiliriz. Hem gerçek hem de mecazi anlamda. COVID-19 denen virüs, hayatlarımızın normlarından biri olmuş durumda. Ama bu yazım virüsü değil, konseptin kendisini ele alacak. Bu yazıda “salgın” denen şeyi yakından tanıyacağız.

“Salgın nedir?” sorusunu cevaplamadan başlamayı doğru bulmuyorum. O yüzden önce bu tanımı geride bırakalım. Epidemiyoloji biliminin tanımına göre salgın, herhangi bir zamanda ve herhangi bir yerde bir hastalığın bir anda artarak ortaya çıkması durumudur. Kapsamı küçük yerel bir bölgeden koca bir kıtaya kadar genişlik gösterebilir. Hatta bütün dünya. Bunun yayılma genişliği ve hızına göre karşımıza endemi, epidemi ve pandemi gibi kavramlar da çıkıyor:

Endemi, belirli bir coğrafi bölgede bir hastalığın dış etken olmaksızın varlığını sürdürebilmesi durumu olarak tanımlanır (Birleşik Krallık’ta görülen suçiçeği gibi)1.

Epidemi ise, kısa sürede çok büyük bir nüfusa yayılan ve genelde çevresel kökeni olan bulaşıcı hastalıkların ortaya çıkardığı durumdur. 735-737 yılları arasında Japonya’da ortaya çıkan ve 2 milyon kişinin ölümüne sebep olan suçiçeği2, epidemi olarak örnek verilebilir.

Pandemi ise, şu anda yaşadığımız gibi, epidemik bir salgının birden fazla bölge, ülke veya kıtaya yayılarak daha küresel hale gelmesidir. Şu an yaşadığımız ve Çin’de başlayarak neredeyse bütün dünyaya yayılan COVID-19 salgını ve hala yer yüzündeki varlığını koruyan HIV/AIDS, bunun en bariz örnekleridir3. 

Tabi bu üçü, salgınları sadece meydana gelme kalıplarına göre sınıflandırıyor. Buna ek olarak farklı sınıflandırmalar da mevcuttur. Salgınlar, kaynaklarına göre iki türde görülebilir:

Ortak kaynaklı: Herkes aynı noktadan hastalığa yakalanır.

Yayılma kaynaklı: İnsandan insana bulaşarak yayılır.

Öte yandan, yöntem olarak da iki farklı tür görebiliriz:

Davranışsal risk: Cinsel yolla bulaşan hastalıklar4 gibi

Zoonotik: Bulaşıcı etkenin kaynağı bir hayvan ise

Bu türleri incelediğimizde, COVID-19’un şu anki durumda yayılma kaynaklı (insandan insana) ve zoonotik (yarasalar) bir pandemi olduğunu düşünebiliriz.
Peki bir salgın nasıl araştırılır? CDC’nin (ABD’deki Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri) bu konuyla ilgili aşağıdaki gibi bir listesi mevcut5:

Salgının varlığını belirle (Belki hastaları durumu yılın belirli zamanları için normaldir, belki de değildir…)

Salgın ile alakalı teşhisi doğrula

Kimi ve neyi vaka olarak yorumlayabileceğini belirlemek için bir vaka tanımı hazırla

Salgının yayılımını haritalandır (Teknolojinin nimetlerinden burada yararlanılır)

Bir hipotez belirle (Salgına ne sebep olmuş olabilir?)

Hipotez üzerinde çalış (Veri toplayıp onları analiz ederek)

Hipotezi geliştir ve çalışmalara devam et

Kontrol ve önlem sistemleri oluşturup uygula

Topluluklara bulguları aktar

Tabi bu sıra şart değil. Salgından salgına değişiklikler gösteriyor. Kontrol ve önlem kısmı çoğu zaman ilk adım sırasında bir yandan belirlenebilir. Mesela COVID-19 çıktığında ilk uygulanması istenen tedbirlerden biri hijyen koruma ve sık el yıkama idi, ki hala bu tedbirin alınması gerekiyor. Önlem ve tedbirler her zaman salgının yavaşlamasında etken olmuştur ve bunların araştırma bitimine kadar uygulanmaması iyi sonuçlar doğurmuyor6.

 

Evet artık salgın nedir, hangi bakımdan türlere ayrılır ve araştırması nasıl yapılır en basitinden görmüş olduk. Zaten amacım da bu benim: Karmaşık bilimsel olguları basitleştirerek herkesin anlayabilmesini ve ilgi duyabilmesini sağlamak.

Bu konuda başarılı olduğumu umuyor ve size sağlıklı günler diliyorum :)