"Bu Elbise Mavi Mi Sarı Mı" Sorusu: YANNY/LAUREL

Bir yılın her ayını kasıp kavuran belli bir olay olur. Şu an içinde bulunduğumuzu yılın Mayıs ayında herkesin diline düşen internet olayı da, “duyduğunuz ses Yanny mi, yoksa Laurel mi?” adlı işitsel illüzyon. Bu yazımda da, “Mavi/Sarı Elbise” illüzyonunun işitsel versiyonu olan Yanny/Laurel’ı sinirbilim açısından inceleyeceğim.

 

Her şey Mayıs ayının başında Twitter’a konulan “Hangi sesi duyuyorsunuz?” sorusuyla başladı. 500.000 kadar insanın cevap verdiği ses kaydında kişilerin duydukları sesin Yanny mi, yoksa Laurel mi olduğu soruluyordu. New York Times’ın haberine göre %53’lük bir kısım Laurel, geri kalanlar da Yanny ismini duymuş. Hatta söylenene göre ünlü camiada bu soruyu cevaplayanlar da yok değil. Ellen DeGeneres’ten Stephen King’e kadar gidiyor. Üstüne üstlük isimleri illüzyonda kullanılan iki isme benzeyen Yunan besteci Yanni ve Amerikalı elektronik müzik sanatçısı Laurel Halo da bu furyanın içine çekilmeden edememişler.

Hal böyle olunca, tıpkı 2015’teki elbise olayı gibi, şu sorular kafaları karıştırıyor:

·       “Ya Laurel duyuyorum işte, neresi Yanny bunun? Şaka mı yapıyorsun?”

·       “Evladım Yanny diyor diyorum. İyi dinle sen de. Yanny diyor. Laurel kim? Ne alaka?”

İllüzyonların güzel yanı işte, görüyorsunuz. Daha da güzel yanı da şu ki, bazı kişiler başta bir ismi duyduktan sonra tekrar ses kaydını dinlediklerinde diğer ismi duyuyorlarmış. Yanny duyan Laurel, Laurel duyan da Yanny.

 

Peki ama neden, neden, ve tekrar soruyoruz, NEDEN?

Farklı bilim insanlarından farklı yaklaşımlar mevcut olsa da, hepsi ortak bir noktada toplanıyor: Frekans.

İnsan anatomisi ne ilginç bir yapıya sahip, değil mi? Her birimizin içinde bir ses kartı var (kulak yani) ve her kartın frekans algılayışı birbirinden farklı. Böyle anları güzel kılıyor işte çeşitlilik. Herkes aynı sesi duysaydı, konu belki de bu kadar kafa karıştırıcı olmazdı. Ama bu olayın arkasındaki bilimsel güzelliği de göremezdik. Bu güzelliği de size en rahat anlayacağınız şekilde sade bir dil kullanarak yazmayı da kendime görev edinmiş biri olarak, size bunu güzelce ve basitçe anlatmak istiyorum. Sonuçta hepimizin belli bir noktaya kadar bilimi anlayıp kavraması lazım ki bu da ağır bir dille yapılamaz.

Konudan daha fazla sapmayıp kişisel reklamımı bitirerek konuya geçelim. Ne dersiniz?

 

Minnesota Üniversitesi’nde ses bilimi profesörü olan Benjamin Munson’a göre, insanların bu iki isimden birini duymasının nedeninin “Yanny” isminin daha yüksek frekanslarda duyulabilirken “Laurel” isminin daha düşük frekanslarda algılanması.

İş yaşa geldiğinde durum biraz daha anlaşılır hale geliyor. Haliyle yaşlı yetişkinlerimizde sesleri yüksek frekansta duyma yetisi kaybolduğundan, onlar bu ses kaydında Laurel ismini duymaya daha yatkın oluyorlar. Maastricht Üniversitesi’nde ses ve bilişsel bilimler asistan profesörü olan Lars Riecke de kendisi Laurel ismini duyarken 8 yaşındaki kızının Yanny ismini duymasını buna bağlıyor.

Bu işitsel akıl oyununu başka illüzyonlara da benzetenler yok değil. Necker Küpü ve Rubin Vazosu bunlardan en yakın olanları. Bunlardan ilki, belli görsel ipuçları olmadan çizilmiş bir küp olduğundan ön tarafı sol alt köşe ya da sağ üst köşe olarak adlandırılabilecek şekle sahip bir küp. Diğeri de, bir vazo ki vazoya bakıldığında birbirine bakan iki yüz de görülebiliyor. Tıpkı bu ikisindeki gibi, Yanny/Laurel olayımız da aynı şeyi baz alıyor: İnsan algısı.

 

Ben de her meraklı insan gibi, bir arkadaşım bana bu ses kaydını dinlettikten sonra neden ben Laurel duyarken arkadaşım Yanny ismini duymuş diye merak ettim. Bu merakımı, 5 dakikalık bir Google araştırması için yakıt olarak kullandıktan sonra çok ilginç bir şeye rast geldim.

The New York Times gazetesinde yayımlanan bir makalede bulunan interaktif bir araç sayesinde ses kaydının perde aralığıyla oynanabiliyor. Bu aralıkla oynayarak bir dinleyici, farklı ses perdelerinde aynı kaydı dinleyerek iki ismi de duyabiliyor. Bunu ben kendimde kullandığım zaman fark ettim ki; normalde Laurel ismini duyarken, ses perdesini yukarı çektiğimde Yanny ismi duyulur hale geldi. Bu da Minnesota’lı profesörümüzün savını destekliyor. Olay frekansta gizli.

İnteraktif aleti denemek için: https://www.nytimes.com/interactive/2018/05/16/upshot/audio-clip-yanny-laurel-debate.html

 

Görüyoruz ki etrafı bu kadar karıştırıp polarize eden güzide bir internet olayı da bilişsel bilimler yardımıyla açıklandı. Yukarıda açıkladığım insanlar dışında başka araştırmacılar ve bilim insanları da bu konudaki bakış açılarını, yaklaşımlarını dile getiriyorlar. Bulduğum bilgiler ve birkaç tane daha kaynağı yazımın sonuna ekleyerek rahatça ulaşmanızı sağlayacağım. Ama kendiniz de araştırmaktan çekinmeyin.

Bir dahaki yazımda görüşmek üzere, algınız hep açık olsun.

Borabay Kadirdağ – ODTÜ Bilişsel Bilimler Ana Bilim Dalı

Kaynakça:

·       Kirby, Jen (May 16, 2018). "Why you hear "Laurel" or "Yanny" in that viral audio clip, explained". Vox. Retrieved May 16, 2018.

·       Gray, Julia (May 16, 2018). "Yanny Or Laurel: Yanni And Laurel Halo Weigh In". Stereogum. Retrieved May 17, 2018.

·       Hoggatt, Aja (May 15, 2018). "Is your favorite celeb a Yanny or a Laurel?". Entertainment Weekly. Retrieved May 16, 2018.

·       O'Kane, Caitlin (May 16, 2018). "Yanny vs. Laurel: What do you hear?". CBS News. Retrieved May 16, 2018.

·       https://www.theverge.com/2018/5/15/17358136/yanny-laurel-the-dress-audio-illusion-frequency-sound-perception

·       http://news.mit.edu/2018/featured-video-neuroscience-behind-yanny-vs-laurel-0517

·       https://www.salon.com/2018/05/16/by-studying-her-students-brain-activity-a-neuroscientist-may-have-cracked-the-yannylaurel-mystery/