Dünyalaştırma

Herkese selam! Bu yazımda daha ileriye bakan, azıcık da bilim-kurgu seviyesinde bir konumuz olacak. Henüz hipotez seviyesinde bu konu, ancak pek çok bilimsel kuramın zamanında hipotez olduğunu düşünecek olursak çok da imkansız değil. Gezegenleri Dünya’mız gibi yaşanır hale getirmeyi amaçlayan bir süreç: Dünyalaştırma!

Önce tabi ki bir tanım cümlesine ihtiyacımız var. Dünyalaştırma, yani “terraforming”, bir gezegeni ya da uydusunu; atmosferini, sıcaklığını, topografisini modifiye ederek insanlar için yaşanır hale getirme sürecine verilen addır. Sonuçta insan ırkı için yaşanabilir ilk ve şu andaki tek gezegen Dünya olduğun için, bu isim ismi en mantıklısı olmuş.

Konsept olarak dünyalaştırma, 1961'de ünlü gökbilimci Carl Sagan tarafından Science dergisine yapılmış1. Venüs'ün atmosferine su yosunu ekerek; su, nitrojen ve karbondioksiti organik bileşenlere dönüştürmeyi amaçlar bu süreç. Bu sayede atmosferdeki karbondioksit ortadan kalkarak sera etkisi düşecek ve hava sıcaklığı konforlu seviyelere gelebilecekti. Sagan'ın önerisine tabi daha sonra Venüs'ün atmosferiyle ilgili daha fazla bilgi alındığında öneri olarak kaldı ne yazık ki. Çünkü Venüs atmosferindeki sülfürik asit oranı yüksek olduğu için su yosunları, atmosferi yaşanır hale getirmede çok yararlı olamayacaktı. 

Daha sonrasında aynı şeyi Mars için de konuşmaya başlamışlar. Bir önceki paragraftaki makaleden 12 yıl sonra Sagan, Icarus dergisindeki makalesinde belirttiği bu durumla ilgili NASA, 3 yıl sonra araştırmalara başlamış ve sonuç olarak Mars’ın canlı hayatını destekleyebilecek ve insanlar için yaşanabilecek bir yer olma potansiyelinin olduğunu keşfetti2.

Tabi bu konsept yukarıda yazdığım şekilde pat diye olan bir süreç değil. Bununla ilgili pek çok farklı tanımlamalar ve kavramlar var.

Örneğin, bir gezegenin küresel özelliklerini etkilemek amacıyla yapılan teknolojik uygulamalara gezegen mühendisliği denir. Bu tip mühendisliğin sadece Dünya’mıza özgü şekilde uygulandığı dala da jeomühendislik adı veriliyor ve bu dal; sera etkisi, atmosfer bileşimi, güneş radyasyonu gibi parametrelerin değişimini sağlayan makromühendislik konseptleri üzerinden ilerliyor. Bu sürecin kendisi de zaten “dünyalaştırma” demek oluyor.

Bu terimler tabi ki benim uydurmam değil. 1985’te bu konuyla ilgili pek çok makale yazan Martyn J. Fogg’un terimleri bunlar. 1995’te çıkardığı kitabı Terraforming: Engineering Planetary Environments’da bununla ilgili daha çok detay mevcut3.

Fogg’un ayrıca gezegen sınıflandırmaları da var. İnsana uygunluğu ölçen bu sınıflandırmaya göre4:

Yaşanabilir Gezegen,

Biyouyumlu Gezegen,

Kolayca Dünyalaştırılabilir Gezegen olmak üzere üçe ayrılır.

İlk sınıf zaten bizim Dünya’mız. İkincisi ise canlı hayatın oluşabilmesi için gerekli parametrelere sahip olan gezegenleri tanımlar. Sonuncusuyla gezegen mühendisliği teknikleri kullanılarak insan yaşamına uygun hale getirilebilecek gezegenler için geçerlidir.

Bir gezegenin yaşanılabilir olması; enerji kaynağına sahip olmasına ve buna ek olarak jeofiziksel, jeokimyasal ve atmosferik kriterlerin uygunluğuna bağlıdır. Bunun için de elbette ki potansiyeli olan gezegenleri Dünya’mız ile karşılaştırmamız gerekir.

Güneş sistemimizde dünyalaştırılmaya uygun aday gezegenler var. Bunlardan ilki Mars. Güneş Sistemi’nde Dünya’mıza en çok benzeyen gezegen Mars’tır ve hatta zamanında Mars’ın Dünya benzeri gezegensel özellikleri olduğu düşünülmektedir5. Ama bu özellikleri Mars zamanla kaybetmiş ve bilim adamları bunun için üç neden sıralıyor:

Bir yüzeyde eğer su varsa, karbondiyoksik ve kayalar etkileşime girerek karbonat oluşumu sağlar ve böylece atmosferi gezegen yüzeyine bağlar. Dünya’da bu tektonik hareketler yüzünden gerçekleşen volkanik patlamalar sonucu bu durum etkisiz hale gelmiş. Mars’ta ise bu tip bir hareketlilik olmadığından atmosfer bağlanamadı6.

Mars’ta magnetosfer (gezegeni çevreleyen manyetik bir alan) yok. Bu da güneş rüzgarlarının atmosferi eritmesine neden olmuş olabilir6.

Bundan milyarlarca yıl önce (yaklaşık 3,5-4 küsür), asteroid çarpmaları dolayısıyla Mars yüzeyinde ölçülebilir değişimler meydana gelmiş. Bu hasardan dolayı gezegenin atmosferi artık gezegene bağlı değil ve buna kanıt olarak Mars yüzeyindeki düşük yerçekimi gösteriliyor7.

Mars’ı dünyalaştırmak için de bu nedenle yeni bir atmosfer oluşturup onu ısıtmak gerekli. Sera gazlarından oluşan kalın bir atmosfer güneş radyasyonunu içinde tutar ve bu sayede gelen ısı artışı, sera gazlarının atmosfere yayılımını arttırarak iki süreci de aynı anda hızlandırabilir8.

Eğer hala kafanız karıştıysa (ve kiminki karışmaz ki), bu tip bir kavramın neye benzeyebileceğine dair popüler kültürden örnekler verebilirim:

Man of Steel filminde Krypton gezegeni (Superman’in asıl geldiği yer), doğal kaynak tükenmesi ve gezegen çekirdeğinin reaksiyon vermesinden ötürü yok oluyordu. Gezegenin yok oluşundan sağ kalan filmin kötü adamı General Zod, Dünya’nın yüzeyini Krypton’a benzer hale getirmek adına “World Engine” denen devasa makineleri kullanıyordu. Superman de onu durdurmaya çalışıyordu.

H.G Wells’in Dünyaların Savaşı romanında Marslılar, Dünya’yı işgal ederken yanlarında “kızıl ot” denen bir bitki getirerek Dünya’daki bitkisel hayatı öldürüyor ve o kızıl otun hızlıca çoğalmasını sağlıyorlardı.

2008’de çıkan video oyunu Spore, bir gezegenin ilk oluşumundan itibaren bütün evrelerini kontrol edebildiğiniz bir video oyunu ve oyunda bu doğrultuda yaratılan canlı türlerine uygun bir gezegen yüzeyi oluşturulabiliyor.

Bu örnekleri vermemdeki amaç, bir gezegen dünyalaştırıldığı zaman neye benzeyebilir onu göstermektir. Malum elimizde henüz dünyalaştırılmış bir gezegen mevcut değil. Ama kim bilir? Belki ilerde o da olur.