YOL AYRIMINDAKİ TÜRK TARIMI ve TÜRKİYE

Seçim bizim…

Herkesin farkında olduğu gibi ülkemiz tarımı, deyim yerindeyse can çekişiyor. Bir zamanların dünyanın gıda üretiminde kendi kendine yeterli sayılı ülkelerinden olan Türkiye şimdi büyük bir tarım ürünleri ithalatcısı haline geldi.

Bunu nasıl becerdik;

İlk olarak, en büyük hatamız, miras yolu ile tarım arazilerinin bölünmesinin önüne geçecek, batılı ülkelerin yüzyıllardır uyguladığı yasal tedbirleri çok geç aldık. Elimizdeki tarım arazilerinin büyük çoğunluğu ekonomik üretim yapmaya imkan vermeyecek kadar küçük parçalara bölünmüş durumda. Bu nedenle de pek çoğu ekilmiyor, ekmeyince herhangi bir vergi vb de olmadığı için pek çok mirascı, büyük şehirlere göçetmiş, bu tarlaraları da ‘dedemden hatıra miras’ deyip, satmıyor, hatıra eşya gibi saklıyor. Örneğin, benim ziraat yaptığım köyde bunu yaşıyorum, ekilebilir tarlaların belki %70 i boş duruyor, almaya kalkınca da varisleri satmıyor. Ya da fahiş fiyat isteyip, bunu bir fırsat olarak değerlendirmeye kalkıyor.

Tarlalar küçük ama insanlarımız ortak işletmeye, kooperatifleşmeye yatkın olmadığı ve bunun sağlam bir yasal altyapısı da olmadığı için her çiftçi kendi traktörüne, tarım makinasına sahip olmaya çalışıyor, bunun sonucunda da doğal olarak makina yatırım, amortisman ve dolayısıyla üretim maliyetlerimiz çok yüksek oluyor.

Diğer taraftan Cumhuriyetin kuruluşundan bu yana tarım alanında inşa ettiğimiz ne varsa, yani bizi tarımda kendi kendine yeter kılan tüm alt yapı 1980’lerden başlayarak günümüze kadar tek tek tasfiye edilmiştir.  Şeker üretim, tütün ve alkol üretim sanayimiz başta olmak üzere tarımsal ürünlerin işlendiği alanların, tohum, gübre ve ilaç üretiminin serbestleştirme adı altında mevcut alt yapının dağıtılması ilk akla gelen örneklerdir. Sonuçta üretici yalnız bırakılmış , üretim destekleri kısılmış, ürün alan işleyen  fabrikalar kapatılmıştır. Dünyanın en pahalı akaryakıtını kullanan, ithal gübre, ilaç, tohum, makina teknolojisi ile üretim yapmaya çalışan, ürününü ise, gıda enflasyonunu yükseltmesin diye yok pahasına satmak zorunda bırakılan bir üretici modeli ile karşı karşıya kaldık.

Bu vesile ile neredeyse ağız birliği ile lanetlediğimiz 80 ihtilalinin de geri planda hala çalışmakta olduğunu, işgal teşebbüsleri ile mücadelenin lafla değil akılla ve eylemle yapılması gerektiğini de görmüş olduk. Sadece suçluları yakalayıp cezalandırmak yetmiyor, onlar zaten sadece birer maşadır, aynı zamanda ne tohumlar ekip gittikerine de bakmak gerekiyor. Bugün aynı hatayı zamana yayılmış diğer bir ihtilalimiz FETÖ olayında da yapıyor olabilir miyiz?

Ekilebilir pek çok arazi de, yapılan kadastro çalışmaları sırasında varislerin yörede olmaması veya varis olduklarını kanıtlayamadıkları için ya da ekim yapılmayan süreçte boş arazide orman oluşmasından kamu malı sayıldı. Devlet bir ara kağıt üstünde devlete ait gözüken ama çiftçi tarafından en az 3 yıldır ekilen arazileri, eken çiftçiye uygun şartlarda satacağını duyurdu, müracaat topladı, sonra da hiç bir işlem yapmadı.

Bir diğer zorluk ve maliyet arttırıcı konu da üretimin dağıtımı sorunuydu. Kooperatifleşme, elektronik sistemler ve çeşitli dağıtım teşvikleri uygulamaya konmadığı için çitfci malını az sayıda tüccara satmaya mahkum kaldı ve tarlada öldüm fiyatına, diyelim 2 tl ye tüccarın aldığı ürün, şehirdeki pazarda 10 tl ye satılır oldu. Son satılabilir fiyatı tüketici etkilediği, ve aradaki nakliye maliyeti ve tekelleşmiş tüccarın kazancı da belli olduğu için geriye doğru sıkışan ve sonunda para kazanamayan çiftçi oldu.

Diğer taraftan çok önemli bir gelişme daha yaşanmaya başlandı: Sürekli dış kaynaklı ve planlı olduğuna emin olduğum şekilde, ülkemizde bir propaganda yapılmaya başlandı : ‘Bir kamyon domates satacağına bir tane dizüstü bilgisayar sat’. Bu düşüncenin yayılması ve devlet tarafından da benimsenir hale gelmesi sonucu, tarımın geliştirilmesi bir tarafa bırakılıp kırsaldaki genç nüfus sahillere turizm sektörüne ve fazlası da şehirlerde yeterli istihdam yaratacak sanayi olmadığı için inşaat sekörü teşvik edilerek kol işcisi olarak değerlendirilmeye çalışıldı. Bir taraftan da her köşede bir üniversite açılıp bu genç nüfusun bir diploma alarak psikolojik tatminine gayret edildi, hem de zaman içinde bu mezunların önemli bir kısmının teknoloji geliştirip Türkiye’ye kendi deyimleri ile çağ atlatacağı ümit edildi!

Tarım ürünleri, yatırım yapmaya gerek olmayan, kolaylıkla ithal edilir ürünler kabul edilip kırsal müthiş bir ihmale uğramış ve genç nüfus buraları boşaltmış, köylerde, bir süre sonra zaten ziraati bırakmak zorunda kalacak olan 60 yaş üstü nüfus kalmış oldu. Tarımın devre dışı kalmasını daha da hızlandıracak bir şekilde ilk bakışta çok insani gözüken yaşlılık, fakirlik yardımı gibi uygulamalar getirilmiş, köyde kalan yaşlanmakta olan nüfusun çalışmasına da fazla gerek kalmamış, cami avluları veya kahvehanelerde sohbet ederek vakit geçirmeyi tercih eder hale gelmişlerdir. Kendi ihtiyaçları için evlerinin bahçelerinde ektikleri sebze meyve onların yaşam ihtiyaçlarını büyük ölçüde karşılamaya da yetmektedir.

Diğer taraftan tarımsal desteklere de fren konmuş, bürokrasi arttırılmış, şartlar zorlaştırılmıştır. Örneğin son yıllarda yaşanılan enflasyonun en yükseklerinden birisinin yaşandığı 2019 yılında devlet; vergilerde bile %20 artış yaparken (her alana etki yapan rekor düzeyde enerji fiyat artışlarını hiç yazmıyorum) mazot-gübre desteğinde yüzde sıfır artış yapmıştır. Bu, tasarruftan öte, bir niyet belli etmektedir. Türkiye’yi GDO lu tahıl ürünlerinde ABD nin, süt ürünlerinde ise Avrupa ülkelerinin üretim fazlasını tüketen bir ülke haline getirmek bize bunları empoze eden dış güçlerin bir hedefi olabilir mi sorusu doğal olarak akla geliyor.

Tabi bütün bunlar olurken düşünülmesi gereken dışardan çok değerli örnekler vardı ama göz ardı edildiler. Teknolojinin en üst basamaklarında at oynatan devletler, ABD, İsrail, Hollanda gibi ülkeler neden sürekli tarıma yatırım yapıyordu. Konya kadar büyüklüğü olan Hollanda dünyanın en büyük tarım ürünleri ihracatcısı, küçücük İsrail dünyanın en önemli tohum üreticisi olmuştu. Bu insanların diz üstü bilgisayar üretmeye akılları ermiyor muydu? Eriyor elbette, ama o alanda yarışmaya gerek ve imkan olmadığını da görmüş, dünya gıda piyasasını elinde tutmanın ne kadar büyük bir stratejik güç olduğunu da çok ama çok erkenden anlamış bulunuyorlardı. Gıda insanın olmazsa olmazı, her şeyden çok bağımlı olduğu güvenlik unsuruydu. Gıdayı sadece kamyonla taşındığı için bizimkiler küçümsemişlerdi! Oysa bilgisayarınız olmazsa yaşamaya devam edebilirsiniz, ama sağlıklı gıdanız olmazsa yaşayamazsınız. Çok basit.

Bizde köylerin boşaltılmasının arkasında bize bu telkinleri yapanların kafasında yatan uzun vadeli plan neydi dersek çok net. Düz büyük tarımsal arazilerimizi uluslararası büyük sermaye hakimeiyetindeki şirketlere devredip onların üretim alanları haline getirmek, küçük engebeli arazilerdeki tarım alanlarının da kapanması, buralarda üretilen çeşitlerin ithal ürün olarak tüketilir hale gelmesi.

Sonuçta gitti enerji bağımlılığı, gelsin gıda bağımlısı bir Türkiye.

Net olarak özetlersek planlanan bu düzende sadece, düz ve geniş alanlarımızı ve biraz işçimizi aynen kurulu otomativ sanayiinde olduğu gibi uluslararası büyük sermayeye kiralamış olacağız. Bu türün hayata geçmiş örneklerini televizyon reklamlarında  bir süredir görmeye de zaten başladık.

Bizde düz ve büyük tarımsal üretim alanları azdır, Adana, Konya, Bursa, biraz Ege gibi. Buna karşılık ülkemiz genelde engebeli ve mirasla bölünmemiş dahi olsa küçük ekilebilir alanlardan oluşur ve buralardan da ekonomik açıdan ancak yüksek maliyetli ürün elde edilebilir.

Halbuki Türkiye’nin burada akıllıca oynayabileceği bir rol vardır:

Türkiye endemik bitki türlerinde Avrupa’nın en zengin ve sanayi kirlenmesi en az ülkesi olup, bütün Avrupa’daki endemik türlerin yaklaşık yarısına sahiptir. Dünya gıda tüketimi her ne kadar büyük sermayenin elinde tekelleşmeye gidiyor olsa dahi her zaman çok büyük bir butik ve hatta organik gıda pazarı da beraberinde büyüyecektir. Bu da çok açık bir gerçektir. Türkiye bu pazara çok zengin bir çeşit sunabilecek ve artı değer elde edebilecek durumdadır. Bu da, büyük sermayenin yüksek hacimli üretim modeli ile baş etmesinin çok zor olduğu bir alandır.

Bu potansiyeli çok önceden gören büyük sermaye, bize AB mevzuatı üzerinden sertifikalı fidan ve tohum satışı zorunluğunu getirmiş ve yerli çeşitlerimizin kaybolmasını sağlamaya yıllar öncesinden başlamıştır. Tohum konusunda halkımız olayın farkına varmış, çoğu amatör çapta dahi olsa ata yadigarı tohumların bulunup, saklanıp canlandırılmasına çok olumlu bir yöneliş doğmuştur.

Fidan konusu maalesef çok daha geride olup pek ele alınmamıştır. Bugün herhangi bir fidancının web sitesine girin sertifikasız ürün satışı yasak olduğu için sadece sertifikalı ve hemen hepsi yabancı kaynaklı ürünler görürsünüz. Örneğin bundan 30 sene önce neredeyse 50 çeşit yerli kiraz bulmak mümkünken şimdi en fazla biri, ikisi yerli gerisi hepsi yabancı belki anca 15 çeşit kiraz bulursunuz. Sadece ülkemize orijinli fidan/meyve türlerimizin pek çoğu şimdiden kaybolmuştur. Ben şahsen, kendi alanımda, bundan 20 yıl önce yerli bir cinsle kurduğum ceviz üretim alanımı büyütmek için aradığımda şimdi bu cinsi hiçbir fidancıda bulamamaktayım. Piyasayı sadece yabancı, genetiği ile oynanmış bir iki markanın kaplamış olduğunu görmekteyim.

Ülkemiz zeytin çeşitleri açısından dünyanın herhalde en büyük zenginliğine sahipken, şimdi çok tanınmış bir İspanyol zeytin çeşidinin dahi ithal edilip ekilmeye başlandığını görmekteyiz. Bu zeytini binlerce dönüm tek parça arazilere eken ve tamamen makina ile işleyen bir İspanya ile bu zeytini burada ekip nasıl rekabet edeceğimizi hayal etmek dahi mümkün değildir.

Sonuçta bizim arkamızı dayayabileceğimiz bir duvarı yıllardır usul usul yıkıyorlar ama daha yeterince farkında değiliz.

Diğer taraftan uluslararası büyük sermaye bir taraftan da tarlasız yapay ortamlarda tarım teknolojisi geliştirmeye çalışmaktadır. Henüz burada başarıdan uzaklar, enerji maliyet ve çeşit sorunlarını çözemediler, ama bir gün belki 15 belki 25 yıl içinde çözecekler. O zaman bizim düz, geniş alanlara da ihtiyaçları kalmayacak ama butik, doğal ve organik tarım ürünlerine insanlık var oldukca ihtiyaç ve bu tür gıda tüketmek istiyen geniş bir kitle her zaman olacaktır. Yeterli yasal önlemler de alınırsa bu tür ürünlerin hep yerel sahibine getirisi olacaktır.

Son yıllarda savunma sanayimizin ne kadar dışa bağımlı olduğunu yaşayarak gördük ve büyük bir yerlileştirme çabasına girdik. Ancak savunma için elimize yerli tüfeğimizi aldığımızda, arkamızda birilerinin gıda konusunda kocaman bir çukur kazmakta olduğunu da görmemiz ve gene gerekli savunma tedbirlerimizi hem de artık acilen almamız gerekir. Umarım bunu da yaşayarak görmeyiz. O çukur yeterince kazıldıktan sonra karşımızdaki düşman bize plastik mermi de atsa düşeriz. Bugün Avrupa’nın kanserojen diye yasakladığı bütün tarım ilaçları ülkemizde her yerde bulunuyor ve bolca kullanılıyor. ABD’nin, Avrupa’nın kendi halkına satamadığı GDO’lu ürünler bize gelip hayvan yemi yapımında kullanılıyor. Mesele, sucuğa domuz eti karıştıran üreticiden çok ama çok daha ciddi.

Şimdi önümüzde yeni bir devir var. Kapitalizmin yıkılışına şahit oluyoruz. Ancak bu hiç kolay olmayacak. Kimse tahtını kolay bırakmaz. Dünya devleri alışa geldikleri hırslarını sürdürürlerse bir savaş ortamına girmemiz çok olası, bunun sonuçlarını ise tahmin etmek şu an için imkansız. Devletler, daha akıllı ve sorumlu bir yaklaşım içinde olurlarsa çok uzun ve zahmetli bir sürecin sonunda daha güzel bir dünya kurulacaktır. Bu konuları önceki iki yazımda uzunca işledim.

Artık, eski ‘maddeye sahip olma’ hırsı pek çok insan ve özellikle yeni nesiller için bir şey ifade etmemektedir. İnsanlar daha sakin, doğa ile barışık bir yaşam sürdürmek istemektedirler. Şehirlere kat kat konserve gibi yığılmış insanlar artık doğa içinde sakin, sanatla, ziraatla veya iletişim teknolojisi imkanlarından yararlanıp dünyanın her yanı ile etkşileşebilecekleri, ‘lüks’ kelimesinin anlam taşımadığı bir yaşam isteyeceklerdir.

Bu tür yaşamların kapıları açılıp, devletler tarafından gerekli fiziki, yasal ve kültürel altyapı organizasyonları yapılabilirse dünya çok daha keyifli, agresif savaşlardan uzak bir ortam haline gelecektir. Burada önemli olan, mal ve bilgi akışının kolay olduğu bir altyapının hazırlanmasıdır. Alibaba'nın küçücük uzak doğulu binlerce üreticinin malını bütün dünyaya dağıtabildiğini unutmayalım. Şimdiden çok sınırlı başlamış olan şehirden doğaya taşınma, altyapının güçlenmesi ile hızlanacaktır. Gerekli altyapının nitelikleri, maliyeti ve nelerin ne gibi süreçlerde yapılabileceği kabaca bellidir.

Türkiye olarak bu yıl, gıda üretiminde önemli bir düşüş yaşayacağız. Zaten düşen üretim, Corona şartları nedeniyle çok zorlanacaktır. Diğer ülkelerin ihracat kapılarını kapatmaları nedeniyle gıda ithalatı da çok zorlanacaktır. Bunlar, doğal olarak beraberinde fiyat artışlarını da getirecektir. Sonuçta son bahardan itibaren gıdanın önemini çok sert bir şekilde hep beraber anlayacağız.

Kurulabilecek bu yeni dünya düzeninde Bay Gates adında uyanık bir sermayedarın insani görünüşlü kişisel amaçları yönünde ‘Çocuk Felci Aşısını bütün dünyada herkese yapalım, dünya nüfusundaki artışı durdururuz’ demesine imkan kalmayacaktır, zaten böyle kişilere de yer olmayacaktır. İnsanlık mal ve para kapma hırsının kalmadığı sakin bir düzene geçerse, dünya bugünkünün çok daha üstünde bir nüfüsu da rahatca besleyecek kapasiteye sahiptir.

Türkiye de; halkına, bu yeni düzende çok değerli doğal, kültürel zenginlikleri ve farklılıkları ile güzel bir yaşam alanı sunabilecektir. Bunun yolu da, içimizdeki agresifleri biran önce pasivize etmek, dıştakileri de bizden uzak tutabilmekten geçecektir. Çocuklarımız için başka da keyifli bir dünya alternatifi yoktur. Belki bize de birazı yetişir!