Nitelik Nicelik = Kentsel Dönüşüm

Nitelik ve nicelik olarak sürekli bir değişim içerisinde olan kentlerin geçirmekte olduğu bu süreç kentleşme olarak adlandırılmaktadır. Kentleşme, nüfusa bağlı bir büyüme, fiziksel alanda yayılma, ekonomik, sosyal ve kültürel yapıda sürekli bir değişimi ve devingenliği ifade etmektedir. Bu değişim ve dönüşümler, kimi zaman mekân ve yaşam kalitesini arttırıcı yönde olurken, kimi zaman da mekanın ekonomik, toplumsal, çevresel ve fiziksel bozulması olarak kendini gösterir (Gümüşboğa 2009).¹ Plansız ve çarpık yapılaşma, alt yapı sorunları, gecekondulaşma, hızlı sanayileşme, arsa ve kira fiyatlarındaki artış, vb. gibi bu sorunlar kentlerin çöküş sürecini hızlandırmakta ve kentlerin geleceği için hayati derecede önem taşımaktadır.

Mekan ile yaşam bireyin kenti değiştirmesi, şekillendirmesi ve yapılandırması ile örtüşen ‘kent hakkı’ kavramıyla iç içe bir anlam taşımaktadır. Kent hakkı; kent kaynaklarına ulaşma ve bireysel özgürlükten çok öte bir şeydir: Kenti değiştirerek kendimizi değiştirme hakkıdır aslında, bunun yanı sıra bireyselden çok ortak bir haktır. Neden? Çünkü bu dönüşüm kaçınılmaz olarak kentleşme süreçlerini yeniden şekillendirmek üzere ortaklaşa bir gücün kullanımına dayanır. Bu sorunların, mekânsal, toplumsal ve ekonomik anlamda çözülmesi amacıyla gerçekleştirilen müdahaleleri içeren süreç genel olarak “kentsel dönüşüm” olarak adlandırılmaktadır. Kentsel dönüşüm, kentsel problemlerin çözülmesini sağlayan kapsamlı bir eylemdir. Kentsel dönüşüm uygulanacak alanın; fiziki, sosyal, ekonomik ve çevre yönünden köklü iyileştirme sağlaması için bir arayıştır. Sosyal, ekonomik, fiziksel ve kültürel etkileşimin sonucu olan şehirler, hızla değişen ve dönüşen kent alanları için kentsel politikalar geliştirmişlerdir. Türkiye’de kentsel dönüşüm kavramı bilhassa 1980’lerden sonra gündeme gelmiştir. Artan nüfusun konut ihtiyacında oluşturduğu talep, gerek ekonomik gerekse toplumsal faktörlerle olsun farklı tip konut modellerini üretmektedir. Konut yapımında TOKİ’nin yeri, gerek üretim kapasitesi gerekse sahip olduğu kaynaklar göz önünde bulundurulduğunda tartışılmaz bir üstünlüğe sahip olduğu görülmektedir. Devletin öncelikli olarak dar gelirli vatandaşlar daha sonra ise tüm vatandaşları için konut yapım uygulamasına başladığı 1980 yılı ve sonrasından bugüne kadar yapılan kanuni düzenlemelerle TOKİ’nin hukuki altyapısı güçlendirilmiştir. Türkiye’de barınma ihtiyaçlarını karşılamada kamu gücünden yararlanan TOKİ, istihdam oluşturmada önemli bir etkisi bulunmasının yanında, kentsel dönüşüme uğrayan kentlerin eski görüntülerinden kurtulmaları ve yeni bir görünüme sahip olmaları için önemini her geçen gün arttırmaktadır.

Kentsel dönüşüm sürecindeki asıl amaç; sosyo-kültürel ve fiziksel yönden çöküntü içine girmiş kentsel bölgelerin kent ile bağlantısını tekrar kurarak canlı mekanlar haline getirmek ve bu bölgeleri kente tekrar kazandırmaktır. Gündemdeki son düzenlemelerden olan dar gelirli sınıfa sağlanan konut ve arsa imkanları da bu gelişmelere örnek olarak gösterilebilir. Yapılan tüm yenilikler doğrultusunda yeni tasarlanacak konutlar, yapılacak yerin coğrafi şartlarına saygılı ve işlevsel özellikte olmalıdır. Her vatandaş kent hakkı sahip uygun bir çevrede yaşamayı ve o alana ait hissetmeyi hak etmektedir.

Bu açıdan, kentsel dönüşüm olgusu, toplumsal öğelerden dışlanarak; matematiksel olarak uygun, ancak estetik, sosyal bilinç ve sosyo-ekonomik adalet açısından olumsuz örnekler oluşturacak şekilde dizayn edilmemelidir.

Kentsel dönüşüm projeleri, kent alanlarında var olan sorunları artırmamalı, aksine çözmelidir. Türkiye’de uygulanan kentsel dönüşüm projelerinin olumlu yönleri olduğu gibi olumsuz yönleri de vardır. Kentsel dönüşüm konusu kapsamında bahsedilen kent hakkı ve aidiyet kavramları herkes için oldukça önemlidir. Bu konu hakkında yapılan kısa filmlerden biri olan ekümenopolis de işlenen kentsel karmaşa durumu, yazılan makaleler ve kitaplar da bu konunun gelişim sürecinde çok büyük rol oynamaktadır. Bu sayede kentsel dönüşümün insanlar ve kentler üzerindeki olumlu olumsuz etkileri herkes tarafından anlaşılmaktadır. Ayrıca kent hakkı, aidiyet gibi kavramların bilinmesi ve anlaşılması da gerekir. Ayrıca, bu kavramların kentsel dönüşüm üzerindeki etkilerini gözlemlemek ve anlamak da hepimiz için oldukça önemlidir.