Dini Temelde Toplumsal İlişki 'Saniye Ertürk'

Diğer Yazıları

A⁺ A^-

İnsan yalnız doğup yalnız öldüğü için bireysel bir varlık olarak kabul edilir. Fakat insanın ihtiyaçlarını karşılayabilmesi ve kendini ifade edebilmesi için diğer insanlara ihtiyaç duyması noktasında zorunlu olarak toplumsal bir varlıktır. Toplumsal bir varlık olmasının ilk ve en önemli göstergesi aile bireyleri birlikteliğinde dünyaya gelebilmesidir. Bu birliktelik doğal ve kan bağı ile kurulan bir grubun ortaya çıkmasını sağlar. Bireysel olarak belirli bir yetkinliğe ulaşan kişi sosyal gruplar içerisine dahil olmaya başlar. Eğitim gibi zorunlu ve düzey grupları ile devam eden grup üyesi olma hali daha sonra duygu, düşünce ve davranış ortaklığı ile kişinin isteği gruplara katılması ile sürekliliğini korur.

Dini temelde değerlendirilmesi noktasında, insanlığın tekamülü süresinde evrensel dinlerin ortaya çıkmasıyla dini gruplar oluşmaya ve süreklilik arzetmeye başlamıştır. İslam’da ümmet, Hristiyanlıkta ecelesia, Budizm’de samgha olarak karşımıza çıkmaktadır. Doğal dini gruplar; aile, klan(sop) ve kabile (oymak), mahalli birlikler, milli din birlikleri, cinsiyet ve yaş üzerine birleşmiş ibadet birlikleri olarak karşımıza çıkar. (Niyazi Akyüz) Cemaat, grup ve cemiyetlerin oluşum alt yapısı bu dinamiği içerisinde taşımaktadır. Bu kavramlar günümüzde birbiri yerine kullanılsa da anlamları birbirinden oldukça farklıdır. Cemaat; insan topluluğu, cemiyet; dernek, grup; ortak özellikleri bulunan kişiler topluluğu olarak kısaca tanımlanabilir.

İstekli grup üyelerini bir arada tutan düşünce ortaklığı, sürekli katılım, iç savunma mekanizması gibi olgular ile bir birliktelik sağlanabilmektedir. Bu noktada dini kuruluşlar hakkında kısaca bir bilgi sahibi olmak bakış açımızı genişletmek ve doğru anlayabilmek açısından faydalı olacaktır. Bu tasnifi yaparken Weber’in (Sosyolojide dört ana gelenek: Randall COLLiNS) İdeal Tipler tanımlarından yola çıkalım. (Din Sosyolojisi Nedir: John BIRD) İlk olarak din kavramı ele alındığında geniş bir üyelik, kapsayıcılık, bürokratik bir yapılanma, ruhban sınıfı (İslam hariç), toplumun çoğunluğu tarafından kabul, gerçeği ise tekelinde bulundurmak en temel özelliğidir. İkinci terim olarak secttir. Sectler; küçük bir grup, tam bağımlılık, geniş toplum ile anlaşmazlık, profesyonel din adamı olmaması, karizmatik lider ve gerçeği tekelinde bulundurma özellikleri ile diğer gruplardan ayrılır. Mezhep; bir diğer kuruluş türüdür. Mezhebin temel özellikleri; geniş ve kapsayıcı üyelik, bürokratik yapılanma, profesyonel din adamlığı, geniş toplumun kabulü ve dini çeşitliliğin kabulüdür. Son olarak kült kelimesine bakalım. Küçük bir kuruluş türüdür, kısa ömürlüdür, bireyci, mistik, faydacı ve informeldir.

Dini gruplara katılan kişiler din kardeşliği ya da manevi kardeşlik adı altında bağlılıklarını sürdürmektedir. Bu dinamik kan bağı olmadığı halde insanları belirli bir süre gözetmeksizin bir arada tutabilmektedir. Bir arada bulunmalarını sağlayan bir başka olgu karizmatik bir liderin varlığıdır. Bu lider ya asabiyet yolu ile ya da seçim ile başa geçmekte daha sonra sorgulanmadan itaat edilmektedir. Gruba dahil olan kişiler deruni haller yaşamakta bunun sonucunda bireysel dini tecrübelerini bağlılık sebebi haline getirmektedir.

Dini etkileşim bağı insanın kendinden farklı bir başka insanın düşüncesine dahil olması sebebiyle benlik duygusunun bizlik duygusuna dönüşmesine sebep olmaktadır. Bunun sonucunda toplumsal kontrol ağı genişlemekte, kişiler bazı durumlarda birbirlerinden sorumlu hale gelmektedir. Buradan anlaşılıyor ki insan dini tecrübesi sonucu ile katıldığı dini grup ya da cemaatte aidiyet duygusunu ön plana alarak hareket etmekte, ortamı etkilemekte aynı zamanda etkilenmekte, toplumsal bir varlık olmanın sonuçlarını yaşamaktadır.

20-01-2020