Ahlak Felsefesi Üzerine

Ahlak Felsefesi Üzerine

A+ A-

“İnsan eylemlerinde özgür müdür?” bu soru ahlak felsefesinde temel olarak başlanacak soru değildir. Fakat ahlak felsefesi içerisinde insanı doğrudan etkileyen en önemli sorudur. Filozofların tarih boyunca bu soru ile cevap aradığı kader kavramıdır. Metafiziğin felsefeye en çok temas ettiği kader kavramının olup olmadığı ile temel sorun ortaya konmadan ahlak felsefesi şekillenemez. Biz de “insan eylemlerinde özgür müdür?” sorusuna cevap bulmak için öncelikle kader kavramı üzerinden hareket etmeliyiz.

Kader düşüncesi, insanın hayatında ne yapacağının önceden biliniyor ve belirlenmiş olmasıdır. İnsan bu neden ile hareketleri ve kararlarında özgür değil, tamamen yazılmış bir senaryoyu oynar. Kader anlayışı kabul edilirse, insan bir sorumluluk almamış ve yaşamın her evresi tanrıya bağlanmış olur. Böyle bir durumda yaşam içerisinde tüm iyi-kötü insan doğası dışında kalmış olacaktır. Bu durumda ahlak kavramından söz etmeye gerek yoktur. Her sorumluluk tanrıdadır. İnsan ahlak felsefesinde ilk basamak olan kader kavramını olumsuzlamak da zorunludur.

Kader kavramını geride bıraktıktan sonra insanı merkeze almadan düzen kavramına da açıklık getirmek gereklidir. Doğada biz düzen vardır. Bu neden sonuç ilişkisi içerisinde devam eden ve değişimin çok uzun yıllar içerisinde gerçekleşmemesinden dolayı insan yaşamında aynı kalıyormuş izlenimi veren çevrebilimle ilgili sistemler bütünüdür. Bu düzen içerisinde yahşi dediğimiz doğa hayatında karmaşadan söz etmek hata olur. Kaos kavramını ceylanı öldüren bir aslan için kullanamayız çünkü aslan doğasının içinde bu davranışta bulunur. Eğer bir gün aslanın, ceylan avlamadığını görürsek, işte o zaman karmaşadan söz edebiliriz. Düzen kavramı doğal sistemler içerisinde gerektiği gibi akıp giderken, insanı bir yönü ile bu sistemin dışında tutmak gerekir. İnsan tarihinde başından beri uzun süreler içerisinde değişimler yaşadı. Bu en karmaşık yapıya ulaşan insan için en ilginç hali aldı diyebiliriz. Doğa sistemleri içerisinde olan insan zamanla bu sistemin dışına çıkarak doğal olmayan bir sistem oluşturdu.

Düzenden, sisteme geçişle beraber insan için artık yeni doğrular, yeni değerler ve yeni ahlak kuralları ihtiyaç halini aldı. Bir yanı ile doğaya, bir yanı ile sisteme bağımlı olan insan, bu ikilem içerisinde tek bir sentez yaratmak zorluğuna girişti. İkilem içerisindeki insan, ahlak kavramında doğal olan ve yapay olan kuralların arasına sıkışıp kalmış durumdadır. Örf ve adetlerimizi doğal sistemlerden getirirken, etik kavramlar yapay sistem alanı içerisinde yer almaktadır. İnsanın bu ikililiğinde düzen aramak kolay değildir. Her iki sistem de insan hayatında değişken yapıdadır. Biz bu değişken düzen ikililiğinde değişmeyen temel taşlar üzerinden hareket ederek ahlak kavramının tanımına ulaşabiliriz. “insan eylemlerinde özgür müdür?” sorumuza ulaşmak için iki sistem alanında da değişmeyen iki temel taşa bakmamız gerekir. İnsanın bireysel ve toplumsal oluş alanı.

İnsanın, içeriği değişse de kendisin değişmeyen düzeni bireysel ve toplumsal olan ile etkileşimi üzerinden eylemlerin değişmeyenini tespit edebiliriz. İnsan bu iki sistemle de direkt doğumu ile tanışır. Doğal sistem içinde insan, içgüdüsel bazı reflekslere sahiptir. Hayatta kalma isteği, acıdan kaçmak, korunmak gibi. Birey bu içgüdülerinde özgür değildir ve bu özgür olmama içgüdülere sahip olma zorunluluğudur. Fakat içgüdülerin insan eylemlerinde bir kısıtlaması yoktur. İnsan bireysel varoluşunda bu içgüdüleri doyurma yolunda her eylemde özgürdür. İçgüdüsel doyuma giden her yol mubahtır. Bu eylemler için ahlaki kurallar koymak havada kalacaktır. Doğal sistemden kopamadığı tarafında insan için ahlak kuralları geçersizdir. Yapay sistem içerisinde insan toplumsaldır. Bu sistem kendi içerisinde zamansal farklılıklar yaşasa da temelde insana bazı varoluşsal sorumluluklar verir. Toplumsallık içinde insan sadece kendisi için yaşayamaz. Her bireyin eylemi zincirleme olarak toplumdaki her bireyi farklı oranlarda etkiler. Bu etkileşim hali doğal sistemler içerisinde örf adetleri, yapay sistemler içerisindeki etik kavramını ortaya çıkartmıştır. İnsanın toplumsal yapısı içerisindeki bu sorumlulukların özgür eylemlerdeki yerine bakabiliriz.

“İnsan eylemlerinde özgür müdür?” sorumuza tekrar baktığımızda özgür olmak ve eylemde bulunmak olarak ikiye ayırdığımızda sorumluluk altında olmak ile başlamak daha doğrudur. Öncelikle insan sorumluluk sahibidir, hem özgür olmak, hem de eylemlerinde. Sorumluluk, düzen ve özgürlük alanlarının kesişiminde insanın eylemde bulunmasının yoluna bakalım. Oğlunun hastalığı için paraya ihtiyacı olan bir devlet memurunun, işini kötüye kullanarak rüşvet alıyor olması örneği üzerinden hareket edersek. Doğal sistem içerisinde memur hazza giden içgüdüler içerisinde oğlunun yaşaması için her yolu denemekten korkmayacaktır. Yapay sistem içerisinde ise toplumun memura yüklediği anlamı ve güveni kötüye kullanmak ve aldığı iş sorumluluğunu yerine getirmemek vardır. İşte tam burada insanın sistemler arasında kalma durumudur. “İnsan eylemlerinde özgür müdür?” sorusunu biraz daha değiştirirsek örnekteki soruyu daha kolay cevaplayabiliriz. “İnsan eylemlerini seçmekte özgür müdür?”. İnsan karşılaştığı örnekteki bu durumlar karşısında doğal sisteme ya da yapay sisteme göre hareket etme özgürlüğü vardır. Bu seçim devamında seçilen sistemde yerine getirilmesi gereken tüm eylemi yapmakta bireyi özgür kılar. Çocuğunu iyileştirmek isteyen bir babayı, işinin dürüstlüğüne önem veren bir memuru da eylemlerinden kimse alıkoyamaz. Bu her iki eylem içerisinde ölüm ya da işsiz kalma sonuçları insanın özgür olma sorumluluğu içerisindedir. Eylemin sonucuna göre yargıda bulunmak bizi ahlak kavramından uzaklaştırır. Ahlak kavramı, özgürlüğü isteme ve eylemde özgür davranma durumlarının sonucunda ortaya çıkanı kabul etmektir. İnsan eylemlerinde özgürdür ve sonucunda kabullenecek kadar sorumluluk sahibi olmalıdır. Benim eylemim demek ahlak kurallarının ilk basamağıdır.

 


Kaynakça

Resimler dipnot: https://www.pexels.com/tr-tr/fotograf/agacin-altinda-bankta-oturan-kisi-1280162/

                            https://www.pexels.com/tr-tr/fotograf/saglikli-adam-insanlar-kadin-6944754/

10-05-2021