İstatistik-i Dünya

19. yyda rasyonalitenin ön plana çıkmasıyla bilimde başlayan sayısal değerlendirmeler hayatımızın bütün alanlarına sirayet etmeye başladı. Sosyal bilimlerin kendini pozitivist alana atma çabası sonucu sosyolojinin dahi toplumun nasıl işlediğine deneysel, istatistiksel kanıtlarla ispatlama çabası rakamların arkasında anlamı kaybetmemize, gerçeği rakamların ardına gizlememize neden oldu. Ancak gelin görün ki içinde bulunduğumuz dönemde her şey sayılardan ibaret olmaya başladı.

Sayıların (boy, kilo, uzunluk, yoğunluk) insan hayatının temelinde yer alması başka bir şeyi kaçırdığımızı fark etmemize yol açtı. İnsan rakamlardan ibaret bir canlı mıdır? Cevap tabii ki değildir!

Bir depremde onbinlerce insanın ölmesi sonucunda olay yerine 526 çadır, 5.359 iş makinesi, 6.521 personel, 8.615 tencere, 5 km çamaşır ipi, 8milyon poşet gönderilmesi olayın temel nedenlerini ve sonuçlarını görmemiz için uydurulmuş, bir şey yapmış olduğu hissi uyandıran, psikolojik rahatlama sağlayan kılıflardır. Bu kadar evin yıkılmasına nasıl sebep olduk? Neden önlem almadık?  Doğru soruyu soramamak sorunu çözmemizi engeller.

Toplam yüzölçümü 45km² olan Gazze’de toplamı 58binden fazla insanın ölmesi ve bunların 10binden fazlasının çocuk olması, 1.8 milyon kişinin gıda sıkıntısı çekmesi hangi sayılarla açıklanabilir? Gazze’ye 2binden fazla yardım tırı ulaştı. Gazze’ye 7 Ekim 2024 itibarıyla günümüze kadar 70bin tondan fazla bomba atıldı. Her şey bu kadar kolay mı? Anlam sayıların arkasında değerini kaybetmiş ve işin kötü tarafı çağın modern insanı buna alışmış; konuyu dinliyor, okuyor ve bitiyor.

UNİCEF raporunda göre dünyada her gün 700’den fazla çocuk temiz suya erişemediği için hijyen yetersizliklerine bağlı önlenebilir hastalıklardan ölüyor. Söylerken, yazarken o kadar kolay ki bunları ifade etmek hatta su konusu açılınca susamış mutfağa su içmeye gitmişsindir. Temiz ve güvenli suya erişemeyen 2milyarın üstünde insan var. Yine UNİCEF’in raporuna göre her 15 saniyede bir çocuk beslenemediği için ölüyor. Bunu hangi sayısal veri açıklar?    

Ülkenin güzide yerlerinden birinde yanarak 78 insanın ölmesi normal midir? 0dan 1e artış oranı yüzde yüzken bir canın değeri toplumsal manada ne kadar etki yapar? 78 ile 77 arasındaki insan sayısı o kadar büyüktür ki sayılarla ölçülemez. Olayla ilgili yorum 56 arazöz, 5.16 saniyede, 835 personelle müdahale etmek hayatını kaybedenlerin olayın sonucunda açıklanacak bir savunma değildir.

Enflasyonun %3 oranında düştüğü, maaşlara%12 zam yapıldığı, 65 yaş üstü aylığı 15binTL olduğu, bin kişiye ek 2binTL ödeme yapılacağı açıklandı. Önemli olan rakamlar mı yoksa rakamların insan hayatını idare ettirmesinin ötesinde temel yaşam koşullarını sağlamak için yeterli olabileceğini düşünmek midir?

Hepimizin anlaması gereken rakamlar insan hayatı için hiçbir şey ifade etmemektedir. Yanarak ölmek, oturduğumuz evlerin altında kalarak, bombalanarak, açlıktan ölmek, bir zamanlar sevdiğimiz insan tarafından şiddete uğramak, çalışarak ihtiyaçlarımızı karşılayamamak hangi rakamla açıklanabilir? Normal, huzurlu bir hayat sürerek sıkıcı bir ölümle hayata veda etmek artık hayatımız için çok büyük lüks oldu. Hayatı boyunca çalışıp temel yaşam standartlarına erişemeyen insanlar rakamlarla aldatılmaktadır. Kendine ait bir evi, çalışarak bir şeylerin elde edilebileceğini bilmek, kişinin kendisini güvende hissedilecek ortam ve tabi standart bir ölüm sağlamak sosyal devletin temel görevi değil midir? Zamanla sayılar hiçbir anlam ifade etmemeye başlar ve sonucunda duyarsızlaşmaya başlarız. Benjamin Disraeli veya Mark Twain arasında gidip gelen kimin tarafından söylendiğine emin olunamayan ‘Üç çeşit yalan vardır: yalanlar, lanet olası yalanlar ve istatistikler’ sözü bütün yazımın özeti niteliğindedir. Sayılar veya istatistikler zayıf argümanlarımızı kapatmak için müthiş araçlarımız haline geldi. İstatistik, sadece doğru açıklama yapılamadığında insanları oyalamak için kullanılan kavram olma yolunda ilerlemektedir.

Not: Yazıdaki sayılar, bireyler ve toplum için yeri geldiğinde rakamın hiçbir anlam ifade etmediğini vurgulamak için rastgele kullanılmıştır. 

Soydan  Güner

Sosyolog