Osmanlı'da Oryantalist Tavır
Diğer Yazıları
- Damga/ Ötekileştirilenin Hikayesi 'Şeyma Bacın'
- MUNİS ÖZER HAKKINDA
- AHMET KÜÇÜKYURT HAKKINDA
- İtaat Toplumu 'Şeyma Bacın'
- Kitap İncelemesi: Ormanda Ölüm Yokmuş/Latife Tekin 'Şeyma Bacın'
- Kitap İncelemesi: Angela Carter / Kanlı Oda 'Şeyma Bacın'
- SELMA ÇALIŞKAN HAKKINDA
- DİDEM HORZUM HAKKINDA
- CEREN İLHAN HAKKINDA
- SALİHA KARAKÖSE HAKKINDA
- MERYEM KALYONCU HAKKINDA
- FERİHA ZENGİN HAKKINDA
- GİZEM AKSU HAKKINDA
- ECENUR ALPER HAKKINDA
- GİZEM AYNACI HAKKINDA
- MERVE DERİN HAKKINDA
- Ne Yediğimizi Biliyor Muyuz?/GDO 'Ferah Coşkun'
- ÖYKÜ SU SEZEN HAKKINDA
- Toplumun Kabul Etmediği Adam: Yabancı 'Şeyma Bacın'
- Transendental Felsefe 'Ahmet Küçükyurt'
- Mezhep Nedir? Nasıl Anlaşılmalıdır? 'Saniye Ertürk'
- Osmanlı'da Oryantalist Tavır
- Nietszhe'nin Arayışı 'Ahmet Küçükyurt'
- İnsan İnsanın Kurdudur 'Ahmet Küçükyurt'
- Düşünüyorum O Halde Varım 'Ahmet Küçükyurt'
- İnsan Felsefesi 'Ahmet Küçükyurt'
- Kültürler Sonucu Değişen Biz 'Ahmet Küçükyurt'
- Biz de bir zamanlar avcı-toplayıcıydık 'Ahmet Küçükyurt'
- Sıradışı Bir Düşünür: Sinoplu Diyojen 'Ahmet Küçükyurt'
- Kitap incelemesi: Stefan Zweig/Amok Koşucusu 'Şeyma Bacın'
- Dinin Kurumsal Analizi Ve İşlevi 'Saniye Ertürk'
- Dini Temelde Toplumsal İlişki 'Saniye Ertürk'
- Belleğin Oyunları 'Gizem Aynacı'
- Eski Ankara’ya Yolculuk: Ulus 'Ecenur Alper'
- Mimarlık Tarihinde Kadının Yeri
- Queer’i Anlamak 'Didem Horzum'
- Televanjelizm Üzerine Analiz 'Saniye Ertürk'
- Çiçekçilik: Her Şey Göründüğü Kadar Renkli Mi? 'Ecenur Alper'
- Yerel Kültürü Korumada Bir Adım: Cittaslow-Yavaş Şehirler
- Gün'ün Sosyal Anlamı 'Saliha Karaköse'
- Mimarlık Sanat Mıdır?
- Bencilliğin Nirvanası 'Gizem Aynacı'
- Kadının Adı 'Merve Derin'
- Mesleklere Cinsiyet Penceresinden Bir Bakış: Lületaşı İşlemeciliği Örneği 'Ecenur Alper'
- Kimi Rol Yapar, Kimi Oyunculuk 'Saliha Karaköse'
- Neden Çok Eşlisin?
- Psikolojik İşkence: Gastlighting 'Feriha Zengin'
- Toplumsal Etkileşimin Ürünü Olarak: Benlik ve Damgalama 'Didem Horzum'
- İntihar Düşüncesi 'Gizem Aynacı'
- Kadınların Sayısız Dezavantajlı Konumundan Sadece Biri; İş Gücü 'Saliha Karaköse'
- Kaybolmaya Yüz Tutmuş Bir Meslek: Lületaşı İşlemeciliği 'Ecenur Alper'
- Sevdiğin işi yapmak mı, yaptığın işi sevmek mi? 'Feriha Zengin'
- Doğum Günleri 'Ceren İlhan'
- Kötü İnsan Kimdir? 'Ceren İlhan'
- Özlemek 'Ceren İlhan'
- Kendini Gerçekleştirme Adımı 'Feriha Zengin'
- Genel Motivasyon Etkisi: Stres 'Selma Çalışkan'
- Evlilik Sürecinde Erkeğin Çöküşü 'Saliha Karaköse'
- Tahminsel Yorumların Psikolojik Gerçeği: FORER ETKİSİ 'Gizem Aksu'
- Toplumsal ve Ruhbilimsel Açıdan ‘‘Özgür’’ Birey 'Didem Horzum'
- “Lütfen Uçurun Beni” 'Ceren İlhan'
- Büyülü Alaskam 'Songül Carus'
- Bilgi- İktidar ve The Name of the Rose 'Meryem Kalyoncu'
- Bireysel Muhalefet Alanının Daralması 'Eda Temiz'
- Basit Düşünmek 'Ceren İlhan'
- Yalnızlık 'Ceren İlhan'
- Güvenli Alan 'Ceren İlhan'
- 2019 Beslenme Trendleri 'Diyetisyen Selin Söz yazdı'
- Türkiye’nin Duygusu: Duygu Asena 'Büşra Tavukçu Uyar'
- Bir İletişim Biçimi Olarak İletişimsizlik 'Hediye Sarılkan'
- Affetmek Zamanı 'Ceren İlhan'
- İyi Ama Kimim Ben? 'Selma Çalışkan'
- Amadeus Mozart Film İncelemesi 'Feriha Zengin'
- Kent İnsanı Üzerinde Otomobilin Tahakkümü 'Didem Horzum'
- Sanatta Postmodernite 'Saliha Karaköse'
- MUHTEŞEM GATSBY: Edebi Eserler Dünyasında Sağlıksız Aşk 'Ceren İlhan'
- En Büyük Şaban ve City Lights Mizahı 'Meryem Kalyoncu'
- Neden Sürdürülebilir Beslenme? 'Diyetisyen Selin Söz yazdı'
- Ekmek ve Güller Filminin Sosyolojik Analizi 'Büşra Tavukçu Uyar'
- Toplumsal Reçeteler 'Eda Temiz'
- Havva’nın Üç Kızı-Elif Şafak 'Büşra Karadeniz'
- Acı Aşk 'Ceren İlhan'
- “Makbul Anneliğin” Sosyal Medyadaki Görünümü 'Didem Horzum'
- Medya ve Kültürleme 'Selma Çalışkan'
- Gözetleyen ve Gözetlenen Olmak 'Büşra Tavukçu Uyar'
- Anı Koleksiyonculuğu 'Cansu Karayünlü'
- Işığın İllüzyonu 'Cansu Karayünlü'
- Gerçeğin Sanata Etkisi 'Cansu Karayünlü'
- Macera Dolu Amerika 'Songül Carus'
- Gönül Bağımız Teknoloji İle Karıştı 'Gizem Öztürk '
- Berlin’de Vegan Bir Kafede Gıdayla Konuşmalar 'Asutay Meriç Yazdı'
- Emily Bronte’nin Uğultulu Tepeleri 'Gülten Kılınçkaya'
- Kimliklerin Oluşumu ve Kurgulanması 'Eda Temiz'
- Değişen Sergi Alanları 'Ezgi Şendal'
- Mutlak Etiketleme 'Eda Temiz'
- Sanatta Rotayı Belirleyen Başkentler 'Ezgi Şendal'
- 'Kolaj' Buse Altan Yasanlar
- İkigai’mizi Keşfedelim! Büşra Karadeniz yazdı
- Hayatınızın Anlamını Buldunuz Mu? Büşra Karadeniz yazdı
- 'Birinci Sınıf Serüveni ve Aileler' Çocuk Gel.ve Eğt.Uzm Melisa Varol Dugan
- 'Tesla ve Edison' Yaprak Hüsnüoğlu
- Şartlanma
- 'Source Code: Zamanı Hack'lemek' Gamze Çakan
- Kahvemizi Nasıl Tüketmeliyiz? Dyt. Berna Eryılmaz
- Diyet Programları Nasıl Olmalı? Dyt. Berna Eryılmaz
- 'Diyetlerin Popüler Besini: Yulaf Ezmesi' Dyt. Berna Eryılmaz
- 'Diyet Hataları' Dyt. Berna Eryılmaz
- Zeytinyağından Gelen Sağlık... Dyt. Berna Eryılmaz
- Bağımsız Sinema Nedir? Gamze Çakan
- 'Altı Kova, Kazma ve Kürekten Günümüze Yangın Güvenliği' İnş. Yük. Müh. Munis Özer
- İklim Değişikliği.. Kamil Karataş - Ziraat Yük. Müh.
- Organik Yumurta Ne Değildir? Kamil Karataş - Ziraat Yük. Müh.
- 'Organik Arıcılık' Kamil Karataş - Ziraat Yük. Müh.
- Hangisi Meyve Suyu? Kamil Karataş - Ziraat Yük. Müh.
- 'Toprak 'Kamil Karataş - Ziraat Yük. Müh.
- 'Süte Su Karıştırmayan Sütçü' Kamil Karataş - Ziraat Yük. Müh.
- 'Budamanın Estetiği' Kamil Karataş - Ziraat Yük. Müh.
- Zeytin Hasadına Dair... Kamil Karataş - Ziraat Yük. Müh.
- 'Antibiyotikler!' Kamil Karataş - Ziraat Yük. Müh.
- Gıdaların “E” Hali.. Kamil Karataş - Ziraat Yük. Müh.
- Sonsuz Bir Hayat... Kamil Karataş - Ziraat Yük. Müh.
- 'GDO’lu Tarım Ürünleri' Kamil Karataş - Ziraat Yük. Müh.
- Hormonsuz Yiyemediklerimiz! Kamil Karataş - Ziraat Yük. Müh.
- 'Tükettiğimiz Gıdalar' Kamil Karataş - Ziraat Yük. Müh.
- 'Enerjinin ve Güzelliğin İksiri' Kamil Karataş - Ziraat Yük. Müh.
- 'Başlarken' Kamil Karataş - Ziraat Yük. Müh.
Oryantalizm kelimesinin sözlük anlamı TDK sözlüklerinde kısaca “doğu bilimi”, daha detaylı olaraksa “Avrupa'ya göre doğuda yer alan ulusların dillerini, tarihlerini, kültür ve törelerini inceleyen bilim.” olarak geçer. Yabancı dil sözlüklerinden ve oryantalizm üzerine yapılan çalışmalardan derlenirse oryantalizm, Batılı ülkelerin Doğu hakkındaki düşüncelerini, merakını belirtirken aynı zamanda Doğu kültürlerine dair izlerin bulunduğu çalışmaları kapsayan bir sanat tarihi terimidir. Bu çalışmalar ya da sanat eserleri Batı kültürlerinin perspektifinden bir Doğu kültürü çizer. Kimi durumlarda oryantalizm ya da şarkiyatçılık olumsuz bir anlam içerirken, kimileri Doğu hakkındaki araştırmaları desteklediğini savunmaktadır. Oryantalizm meselesinde temel sorun Doğu ve Batı’yı neyin ve kimin temsil ettiğidir.
Oryantalizm, Edward Said’in 1978’de yayınladığı Oryantalizm(Şarkiyatçılık)’den beri daha fazla tartışılır olmuştur. Said, oryantalizm derken birbiriyle ilişkili birkaç şeyi işaret ettiğini belirtir. Bu çokanlamlılık oryantalizmle ilgili tartışmanın ana eksenini oluşturur. Çünkü yukarıda da bahsedildiği gibi Doğu ve Batı’yı simgeleyenin ne/kim olduğuna göre bambaşka biçimlerde okunabilir. Kavram Avrupa’da doğduğu için Avrupalı kültürler ya da Hristiyan topluluklar Batı’yı temsil etmektedir. Bu durumda, Avrupa’nın doğusu olan Asya, Orta Doğu, Uzak Doğu da Doğu’yu oluşturmaktadır. Elbette burada bahsedilen Doğu ve Batı tam olarak coğrafi tanımlar değildir. Bu kutuplaşma Batılı ve Batı-dışı olarak tarif edilen kültürler arasındaki farklılıkları anlatır. Bu yaklaşımın sorunlu olduğu açıktır; her ne kadar devletlerarası siyasi sınırlar belirlenmiş olsa da kültürler kesin çizgilerle birbirlerinden ayrılamaz. Buna rağmen birçok ülke Oryantalist perspektifle diğerlerini ötekileştirmektedir.
Said’in oryantalizm hakkındaki düşüncelerine dönersek oryantalizm, yalnızca Doğu üzerine araştırmaları ya da Doğu ve Batı arasındaki farklılıkları düşünme biçimi olarak ifade edilemez. Oryantalizm aynı zamanda Batı’nın Doğu üzerinde egemenlik kurma biçimidir. 18. ve 19. Yüzyıllarda sömürgeci amaçlar için zemin görevi görmüştür. Batılı perspektiften bakınca Doğu kültürleri egzotik ve ilgi çekici olduğu kadar gelişmemiş ve durağan toplumlardır. Böylece Batı, Doğu’yu tanımlarken kendini de onun zıttı, yani gelişmiş ve ilerlemeye hazır bir toplum olarak tanımlayabilmiştir. Gelişmiş Batılı toplumlar geri kalmış ve durağanlıkları yüzünden dış dinamikler olmaksızın gelişemeyecek Doğu’yu modernleştirmeyi kendilerine görev edinmişlerdir.
Peki, Osmanlı İmparatorluğu bu oryantalist söylemin neresinde yer alıyor? Osmanlı İmparatorluğu Müslüman, Doğulu bir toplum ama aynı zamanda modernleşmenin gerekliliğini erken fark eden bir devlet olarak ikisinin arasında gibi görünüyor. Coğrafi olarak dahi Doğu ve Batı’nın kesişim noktasında yer alıyor. Osmanlı kesin olarak Batılı oryantalistlerin hedefindeydi ancak farklı perspektiflerden de kendisinin oryantalist olduğu suçlamasıyla karşılaşmıştır. Ussama Makdisi “Osmanlı Oryantalizm” inde her ulusun kendi doğusunu yarattığını söylemiştir. Batı odaklı modernleşmenin yaşandığı bir çağda bu söylem doğru olabilir. Modernleşme hareketleri, gelişmiş toplum olmanın koşutu olarak güç gösterisi haline gelip devletlerin birbiriyle rekabete girmesine yol açmıştır. Osmanlı İmparatorluğu’nda modernleşme Batılılaşma ile eş tutulmaktaydı. Bu nedenle Osmanlı Türk elitleri kendi doğusunu ötekileştirerek kendilerini Doğu ile Batı arasında bir noktada konumlamışlardır.
Osmanlı Oryantalizmini tartışabilmek için modernleşme dönemini incelemek gerektiği açıktır. Osmanlı İmparatorluğu 19. Yüzyılda gelişme için Avrupa’nın seviyesine ulaşmaya çalışsa da daha eski tarihlerde tek başına güçlü bir devletti. Osmanlı, İslami birlik politikasıyla Hıristiyan Avrupa’nın karşısında yer alıyordu. Ancak 18. Ve 19. Yüzyıllarda dini otoritelerin zayıflamaya başladığı dönemlerdi. Önceki yüzyıllarda Osmanlı toplumundaki ayrışmalar dini kaynaklıyken 19. Yüzyılda ulus devlet bilinciyle etnik farklılaşma görülmeye başlanır. Osmanlı’nın etnik olarak farklılaşan ‘diğerleri’ modernleşmenin ve gelişmenin yalnızca Osmanlı Türk elitleri için olduğunu düşünmüş olabilir. Makdisi de Osmanlı’nın modernleşen merkezinin devletin geri kalanından ayrı tutulduğunu düşünmektedir. Sidon ve Baalbek’te çıkarılan eski eserlerin İstanbul’daki İmparatorluk Müzesi’ne götürülmesini yerel eserlerin kaçırılması olarak eleştirir.
Aslında bu bakış açısıyla Makdisi bizzat kendisi Arapları ötekileştirmektedir. Çünkü ulus bilincine rağmen eserlerin çıkarıldığı topraklar o dönemde hala Osmanlı İmparatorluğu’na ait arazilerdir. Orada yaşayanların Arap ya da farklı etnik kökenden olması çokuluslu yapıya sahip devlet anlayışında bir şey ifade etmez. Makdisi, bu bakış açısıyla, Arapların yoğun olarak yaşadığı toprakların Osmanlı İmparatorluğu tarafından sömürgeleştirildiğini ifade eder. Eğer fetih ve sömürgeciliği eş tutarsak Osmanlı İmparatorluğu’nu sömürgeci bir güç olarak atfedebiliriz. Ancak 18. yüzyıldan sonra birçok ulus, ulus devlet bilinciyle geçmişte fethedilen topraklar üzerinde kendi devletlerini kurmuştur ve bu hareketler sömürgelerin özgürleşmesi olarak okunmaz. Bu durum etnik milliyetçiliğin oluşmasının bir sonucudur.
Osmanlı oryantalizmi söylemi, arada kalmışlığı nedeniyle sorunlu bir meseledir. Osmanlı İmparatorluğu sömürgeci bir rol oynamamış veya Doğu’yu egzotik bulmamıştır. Ancak Osmanlı elitleri 19. yüzyılda modernleşme süreciyle gelişirken kendi doğusunu gelişmemiş ve geri kalmış olarak nitelendirmeye yatkınlardır. Milliyetçi hareketlerin etkisiyle diğer ulusları ötekileştirmişlerdir. Aynı zamanda gelişmenin simgesi olan Avrupa’ya yaklaşmak için diğer İslam topluluklarından kendilerini ayrı tutmak istemişlerdir. Osmanlı İmparatorluğu, sömürgeci faaliyetler ve Doğu araştırmaları kapsamı dışında, yalnızca ötekileştiren tavrıyla oryantalist olarak nitelendirilebilir.
Kaynakça
[1] “Cambridge Dictionary” Cambridge University Press, erişim tarihi: 19.04.2020, https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/orientalism
[2] Eldem, Edhem. “Ottoman and Turkish Orientalism.” Architectural Design 80, No.1 (Ocak 2010) :26 – 31.
[3] Kayapınar, M. Akif, “Ussama Makdisi ve ‘Osmanlı Oryantalizmi’.” DÎVÂN İlmî Araştırmalar 20 (Ocak 2006): 311-317.
[4] Kechriotis, Vangelis, “Postcolonial criticism encounters late Ottoman studies” Historein 13(2013): 39-46.
[5] Makdisi, Ussama. “Ottoman Orientalism.” The American Historical Review 107, No. 3 (Haziran 2002): 768-796.
[6] Said, Edward. Orientalism. New York: Random House, Inc, 1979.
[7] Türk Dil Kurumu Sözlükleri, erişim tarihi: 17.05.2020,
Fotoğraf
www.freepik.com