Çoğumuzun bildiği gibi cinsiyet eşitsizliği toplumun bazı alanlarında halen karşımıza çıkan sosyolojik bir sorun. Bu eşitsizlik sorunundan yola çıkarak, iş gücü konusunda da kadınların dezavantajlı konumda olduğunu gözlemlemek mümkündür. Kimi zaman aynı sektör içinde kadın ve erkek statüleri farklı ele alınır ve kadınlar erkekler ile aynı iş tanımına, aynı görev ve sorumluluklara sahip olmalarına rağmen aynı statüde olamazlar. Hatta örneklere bakıldığında, bir firmada terfi konusu gündeme geldiğinde erkeklere kadınlardan daha çok terfi imkanının tanındığı görülmüştür.
Böyle bir durumda kimin daha başarılı, daha yetkin olup olmadığına bakılmaksızın sadece cinsiyet açısından bir değerlendirme yapılması iş ortamlarında cinsiyet eşitsizliği ile ilgili sosyolojik çalışmalar yapılmasına zemin hazırlamıştır. Örneğin, yapışık zemin (sticky floor) konsepti iş ortamlarında cinsiyet eşitsizliği çalışmaları sonucunda ortaya atılmıştır ve herkesin aynı koşullarda işe başlamasına rağmen kadın çalışanların ilerlemelerinin önüne engel konulduğunu ve zemine yapışık kalışlarını anlatmaktadır. Sızdıran boru hattı (leaky pipeline) konsepti de iş ortamlarında herkesin yine eşit şartlarda çalışmaya başladığı, ancak dezavantajlı konumda olan çalışanların (kadınlar, engelliler vb.) ilerleme sürecinde dışlanmaya mecbur bırakıldığı durumu ifade etmek amacıyla kullanılmaktadır. Öte yandan, iş ortamında ilerlemelerinin önünde hiçbir engel olmayan çalışanlar ise cam tavan (glass ceiling) konsepti ile tanımlanmaktadır.Bu örnekler günümüzde daha çok hizmet sektöründe karşımıza çıkıyor olsa da; gelenekselleşmiş meslek dallarına baktığımızda yine benzer örnekler görebiliriz. Gelenekselleşmiş mesleklerin oluşum tarihlerine bakıldığında, erkeklerin eve ekmek getiren, evi maddi olarak geçindiren birey olduğu; kadınların ise ev işleri yapmak, çocuklara bakmak gibi görevlerinin olduğu kısaca cinsiyete dayalı bir iş bölümünün yaygın olduğu dönemlere denk gelmektedir. Başka bir deyişle kadınların kamusal alanlarda, iş kollarında yer alması o dönem için sık görülmeyen bir durumdu. Günümüze kadar varlığını sürdürebilmiş geleneksel meslek dallarında bu algının devam etmesinden dolayı kadınların o meslek dalında çalışmasına farklı bakıldığı görülebilmektedir. Lületaşı işlemeciliğinde de benzer bakış açıları yakalanabilir. İlk olarak, saha çalışmalarında da gördüğüm üzere bu mesleği icra eden kadın usta sayısı erkek usta sayısına göre oldukça az. Sahadayken karşılaştığım ve görüşme yaptığım 3 kadın usta var. Ustalardan biri sanat okulunda eğitim alarak, biri eşine yardım ederken işi öğrenerek, diğeri de maddi sıkıntılardan dolayı ve ilgisini çeken bir iş olduğu için öğrenerek bu meslekte usta olmuş.
                                     
Örneğin Hacer usta, yukarıda bahsettiğimiz konseptleri deneyimlemiş olan kadın bir lületaşı ustası. Kendisi lületaşı madeninin çıkarıldığı köylerden birinde doğup büyümüş. Bu yüzden lületaşı onun için her zaman oldukça ilgi çekici olmuş. İlk önce hobi olarak boncuklarla süs eşyası yapmış ve lületaşı işlemiş. İşe başlama serüveni ise ailevi ve maddi sebepler ile başlamış ve 19 yıldır bu işi yapıyor. Görüşme sırasında kendisi, “Benim ustam, öğretmenim hiçbir şeyim yoktu başladığımda. Ben tamamen kendi kendimi yetiştirdim.” sözlerini sarf etti. Sebebini sorduğumda ustalara sormaktan çekindiğini çünkü sektörde hiç kadın usta olduğunu duymadığını ve uzunca bir süre ürün çıkaramadığı için yetkinlik konusunda çekinceleri olduğunu belirtirken; zaman zaman ağladığından, zarar ettiğinden ama yine de azmedip çalışmaya devam ettiğinden bahsetti. Lületaşı tedarikçilerinden taş satın almak istediğinde “Kadınlar bu işi yapar mıymış?” denilerek kapıların yüzüne kapandığını, işlediği ürünlerini satmak isterken piyasadaki ürünlerden daha düşük fiyatlar verdiklerini ve kendilerince yıldırma politikaları izlediklerini de ekledi.

“… Danıştığımız yerler kapı-duvar, yardımcı olmuyorlar. Taş kırılıyor, olmuyor, püf noktaları var bilmiyorsun, diğer ustalara soruyorsun önemsemiyorlar. ‘Bir kadın bununla mı uğraşacak, bunu mu yapacak?’ deyip küçümsüyorlar. Çünkü bu meslek yüzde yüz erkek mesleği onlara göre. Yadırganıyor, küçümseniyor, umursanmıyordum. Ama yılmadım. Dedim yapacaksın Hacer başka yol yok.”

Tüm zorluklardan sonra Hacer usta ekmeğini taştan çıkaran bir kadın usta oldu. Öyle ki, önceden yüzüne kapanan kapıların yerini Hacer ustanın el işini beğenip telefonla arayıp sipariş veren müşteriler almaya başladı. Hacer usta da artan bu talepler üzerine kendi dükkanını, Hanımeli Lületaşı’nı açmaya karar verdi. Dükkanına uğrayanları güler yüzle karşılıyor ve el emeği ürünlerini gösterirken hoş sohbetiyle yaptığı işten, mesleğin inceliklerinden, lületaşının tarihçesinden bahsediyor.

Hacer usta bir kadın olarak lületaşı işlemeciliğinde kendine yer bulabilmiş ve o yerini de sağlama almış durumda. Kendisi yapışık zeminden kurtulmayı başarmış ve ilerlemeye devam ediyor. Lületaşı işlemeciliği gibi birçok meslek dalında kadınlara eşit imkanlar tanınmadığı toplumumuzun yadsınamaz bir gerçeği. Umuyorum ki, Hacer usta ve diğer iki kadın lületaşı ustalarımız azimleriyle, zorluklara karşı dik duruşlarıyla iş ortamında eşit olmayan şartlarda çalışan kadınlara da örnek olurlar.

Kaynakça